Ἀπό τό περιοδικό «Ἐλεύθερη Πληροφόρηση», τεῦχος 97, 16 Νοεμβρίου 2002.

ΜΝΗΜΗ ΔΙΚΑΙΟΥ

Ἱερώνυμος Κοτσώνης

Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος τῆς ἀγάπης

(ΜΕ ΤΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗ 14 ΧΡΟΝΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΟΥ)

Μητροπολίτου Ἀττικῆς καί Μεγαρίδος Νικοδήμου

ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΙΕΡΩΝΥΜΟΣ

ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΜΕΣΑ

ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

Στά ἄδυτα τοῦ ῾Ιεροῦ Θυσιαστηρίου καί στά ἀπύθμενα βάθη τῆς ἑλληνικῆς αὐτοσυνειδησίας ἀκούστηκε ἔντονος ὁ χτύπος μιᾶς καρδιᾶς, πού ἀναμετάδινε τό ἐνθουσιαστικό στοιχεῖο τῆς ᾿Εκκλησίας τῶν Μαρτύρων καί τούς ἀνύσταχτους μόχθους τῶν Πατέρων τῆς ᾿Ορθοδοξίας. ῾Η καρδιά αὐτή, μέ ὅλο τό θησαύρισμά της καί τόν ἁγιοπνευματικό τόνο τῶν παλμῶν της, θρονιάστηκε πρίν μερικά χρόνια στήν ἀγκαλιά τοῦ Θεοῦ. «῎Ενθα ὁ τῶν ἑορταζόντων ἦχος ὁ ἀκατάπαυστος». Συνέχισε, ὅμως, νά ἀκούγεται ἀνάμεσά μας ὁ χτύπος της στό ρυθμό τῆς γνήσιας ἐκκλησιαστικῆς διακονίας καί τῆς ἀκόρεστης ἀγάπης.

῾Ο ᾿Αρχιεπίσκοπος ῾Ιερώνυμος εἶναι πιά ἱστορία. ᾿Αλλά μιά ἱστορία πού συνεχίζει νά προκαλεῖ καί νά προσκαλεῖ. ῞Ενα πέρασμα, πού ἄφησε πίσω του βαθιά τυπώματα. Καί δέν ἀφήνει περιθώρια καί δυνατότητες σ᾿ ἐκείνους πού ἔχουν συμφέρον νά τά ἐπικαλύψουν.

῾Η δική μας γενιά τόν γνώρισε καί τόν παρακολούθησε. Στούς ὁραματισμούς του καί στούς ἀγῶνες του. Στούς ἀποστολικούς μόχθους του καί στίς πικρίες του.

Οἱ γενιές πού ἔρχονται νά ἐνσωματωθοῦν στόν κόσμο τῆς ἑλληνικῆς ᾿Εκκλησίας θά γυρίσουν μέ πολλή δίψα καί λαχτάρα στά κιτρινισμένα φύλλα τῆς ἱστορίας. Γιά νά χαροῦν καί νά διδαχθοῦν ἀπ᾿ τή ζωή καί τά ποιμαντικά ἀνοίγματα τοῦ ᾿Αρχιεπισκόπου ῾Ιερωνύμου Κοτσώνη, πού στήν ἐποχή του στάθηκε πατέρας καί ποιμένας τῆς ᾿Εκκλησίας τῶν ᾿Αθηνῶν, ἀλλά στή συνείδηση τοῦ πιστοῦ λαοῦ ἐγγράφτηκε σάν πατέρας καί δάσκαλος τῆς Οἰκουμενικῆς ᾿Ορθοδοξίας.

***

ΑΙΣΘΗΜΑ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ ΣΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ ΓΙΑ

ΜΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΗ ΘΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ

Δέν θά ἦταν ὁλοκληρωμένη ἐπιτέλεση χρέους, ἄν ἐξαντλούσαμε τήν ἀναφορά μας στό σεπτό πρόσωπό του, προσπαθώντας ἁπλῶς νά ζωηρέψουμε τίς μνῆμες. ῎Αν μόνο ξεδιπλώναμε πανοραματικά τό φωτεινό παράδειγμα καί τό καταπληκτικό ἔργο, πού ἄφησε πίσω του ὁ ῾Αρχιεπίσκοπος ῾Ιερώνυμος. Κι ἄν, μετά ἀπό αὐτή τή σύντομη ἀναδρομή, νοιώθαμε τήν ψυχή μας γεμάτη μόνο ἀπό δέος καί ἀπό εὐγνωμοσύνη.

῞Ολα αὐτά τά αἰσθήματα, γεννήματα καλλιεργημένων ψυχῶν, δέν ἐξαντλοῦν τή δική μας ἀνταπόκριση στό δικό του μόχθο.

Χρέος μας νά τόν ἀντικρύσουμε μέ ἀγάπη, ἀλλά καί μέ αἰσθήματα συντριβῆς καί μετάνοιας.

Τόν ῾Ιερώνυμο τόν ἀναγνωρίσαμε σάν τόν ᾿Αρχιεπίσκοπο τῶν μεγάλων ὁραματισμῶν καί τῆς ἀκάματης δραστηριότητας, ἀλλά δέν τόν συνοδεύσαμε στό ἀνηφορικό καί τραχύ μονοπάτι τῆς προσφορᾶς του καί δέν σταθήκαμε πλάϊ του μέ τή θερμότητα τῆς πηγαίας εἰλικρίνειας στίς ὧρες τῆς πολλῆς δοκιμασίας του. ῾Η παραπληροφόρηση μᾶς πλάνησε. Τά συνθήματα τῶν ἀθέων μπῆκαν στό στόμα μας καί ἀναμεταδόθηκαν ἀπ᾿ τά χείλη μας. ῾Η ὁρμή ἐκείνων, πού εἶχαν κάθε λόγο νά μειώσουν τήν ᾿Εκκλησία ἤ νά τήν ἀπομυζήσουν σάν προσωπική πηγή πλουτισμοῦ, μᾶς παρέσυρε. Καί σταθήκαμε μουδιασμένοι ἤ διστακτικοί μπροστά στήν προσωπικότητα, πού σάν ἀναμμένη λαμπάδα δαπανήθηκε, σκορπώντας φῶς «εἰς τάς αὐλάς τοῦ Κυρίου».

Τώρα, πού ὁ ῾Ιερώνυμος εἶναι «χθές», εἶναι παρελθόν καί τό «σήμερα» μᾶς φορτίζει μέ τραγικές ἐμπειρίες, ἀνακαλύπτουμε, πώς ἐκεῖνοι οἱ δισταγμοί μας ἦταν «συσχηματισμός» μέ τόν «κόσμο» καί διακρίνουμε, στό κάδρο τῆς ἱστορίας, τά γνήσια χαράγματα τῆς μεγάλης μορφῆς τοῦ ῾Ιερωνύμου Κοτσώνη.

Καί ἡ κατάθεση τῆς μετάνοιάς μας θά ἦταν ἡ προσφορά τοῦ γνησιότερου ἄνθους στή μνήμη του. Θά ἦταν προσέγγιση τῆς καρδιᾶς μας στήν καρδιά, πού δονήθηκε μέ τούς παλμούς τῶν μεγάλων Πατέρων τῆς ᾿Εκκλησίας μας. Λόγος εἰλικρίνειας καί εὐγνωμοσύνης σέ κεῖνον, πού λιτάνευσε, γιά μιά ὁλόκληρη ζωή τό Εὐαγγέλιο τῆς ἀγάπης καί προσφέρθηκε «θυσία ζῶσα, εὐάρεστος τῷ Θεῷ».

ΤΟΛΜΗΜΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ

ΤΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ

Καίγοντας στό θυμιατήρι τῆς καρδιᾶς μας τό θυμίαμα αὐτῶν τῶν αἰσθημάτων, ἀποτολμοῦμε μιά συνοπτική παρουσίαση τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ του ἔργου. Τῆς ἀφοσίωσής του στό πρόσωπο τοῦ ᾿Εσταυρωμένου Κυρίου μας, πού μετουσιώθηκε σέ ἀκάματη καί πρωτότυπη ἐκκλησιαστική δραστηριότητα.

᾿Αλλά πῶς νά δαμάσει κανείς καί νά φυλακίσει στά στενά περιθώρια τούς εὐρύτατους ὁραματισμούς, πού ἀγκάλιασαν τήν ᾿Ορθόδοξη Οἰκουμένη καί βυθίστηκαν μέ τό ἅρμα τῆς ἱεραποστολικῆς τόλμης στίς περιοχές, πού δέν ἄκουσαν ποτέ γιά τό Εὐαγγέλιο τοῦ Σταυροῦ καί τῆς ἀναστάσιμης εὐφροσύνης; Πῶς νά αὐτονομήσει σχεδιασμούς καί δραστηριότητες καί νά τά σκιαγραφήσει μέ δυό μολυβιές, ὅταν οἱ φαινομενικά αὐτοτελεῖς πρωτοβουλίες συμπλέκονται σέ μιά ἑνιαία καί καθολική προσφορά τῆς φλογισμένης ἀρχιεπισκοπικῆς καρδιᾶς κι᾿ ὅταν ἡ κάθε του προσπάθεια μπορεῖ νά καταστρωθεῖ σέ τόμο ὁλόκληρο μόχθου καί αἱματηρῶν θυσιῶν;

Οἱ ἱστορικοί, πού πονοῦν τήν ᾿Εκκλησία καί οἱ ρέκτες ποιμένες της θά μιλοῦν σέ μακρό διάστημα χρόνου γιά τήν προσφορά τοῦ ῾Ιερώνυμου καί θά ἀντλοῦν ἐμπνεύσεις καί συγκροτημένα προγράμματα.

᾿Εδῶ «ἄκρῳ δακτύλῳ» θά ἀγγίξουμε τήν ἱερή παρακαταθήκη τῆς προσφορᾶς του. ᾿Αλλά τό ἄγγιγμα αὐτό θά γίνει μέ τρεμάμενο χέρι ἀπ᾿ τήν ἱερή συγκίνηση καί τό φόβο μήπως φθείρουμε τήν ὁλοκληρία της.

***

ΠΡΩΤΟΦΑΝΗΣ ΓΙΑ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ:

«ΕΙΜΑΣΤΕ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ;»

Ἀναγκασμένοι νά ρίξουμε γρήγορες ματιές καί νά χαράξουμε λίγες ἀλλά ζωηρές πινελιές, ἀρχίζουμε ἀπ᾿ τό τέλος τή σκιαγράφηση. ᾿Από κεῖνα τά χρόνια τοῦ ἡλιοβασιλέματος, πού δέν ἦταν χρόνια ἀδράνειας ἀλλά περίοδος μεστή πνευματικῶν ζυμώσεων καί ἀγώνων.

Στό ἥσυχο ἐρημητήριό του, μπροστά στήν ἀπεραντωσύνη τῆς θάλασσας καί τήν καθαρότητα τοῦ οὐρανοῦ, ὁ πρεσβύτης ῾Ιερώνυμος ἀναμοχλεύει καί ἐξομολογεῖται δημόσια μέσα ἀπό τίς σελίδες τοῦ βιβλίου του «Εἴμαστε Χριστιανοί;»

«Τό βιβλίο αὐτό ξεκίνησε ἀπό ἕναν αὐτοέλεγχο, πού μέ ἀπασχολοῦσε ἐπί πολύν καιρό. Σκοπός του ἦταν ν᾿ ἀπαντήσω στόν ἑαυτό μου, ἄν εἶμαι ἤ δέν εἶμαι Χριστιανός.

Τό ἐρώτημα αὐτό, ὅταν τίθεται γιά μένα, τό λιγώτερο, πού θά μποροῦσε κανείς νά πεῖ, εἶναι παράδοξο. Γιατί, τό νά ἔρχεται ἕνας ᾿Αρχιεπίσκοπος, καί μάλιστα στά ἑβδομήντα ὀκτώ του χρόνια, καί νά θέτει τό ἐρώτημα, ἄν εἶναι ἤ δέν εἶναι Χριστιανός, μόνο ὡς παραδοξολογία θά μποροῦσε νά σταθεῖ. Καί μάλιστα, ἄν ὁ ᾿Αρχιεπίσκοπος αὐτός εἶναι ἀριστοῦχος διδάκτωρ τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς, καθηγητής τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ἄν ἔχει γράψει περισσότερα ἀπό ἑκατό θεολογικά ἔργα, μπορεῖ νά διερωτᾶται στά σοβαρά, ἄν εἶναι ἤ δέν εἶναι Χριστιανός;»

Αὐτή τήν ἀγωνία, πού τή διατυπώνει μέ τόση εἰλικρίνεια καί τόση σαφήνεια στό βιβλίο του, τή διάκρινε καθαρά ὁ κάθε ἐπισκέπτης, πού εἶχε τή χαρά καί τήν εὐλογία νά περάσει λίγη ὥρα μαζί του.

῾Ο Ἀρχιεπίσκοπος ῾Ιερώνυμος ἦταν ἕνας νοσταλγός τοῦ Θεοῦ. Κι᾿ ὅταν στεκόταν μπροστά στό ῞Αγιο Θυσιαστήριο κι᾿ ὅταν ἀποσυρόταν στήν ἡσυχία τοῦ κελλιοῦ του, ὕψωνε τά βλέμματα στόν οὐρανό, μιλοῦσε μέ τόν Κύριο «ὡς εἴ τις λαλήσῃ πρός τόν ἑαυτοῦ φίλον» κι᾿ ὕστερα ἐρευνοῦσε τά βάθη τῆς ψυχῆς του, γιά νά διαπιστώσει, ἄν οἱ πόθοι του καί οἱ λογισμοί του καί τά ποιμαντικά του ἔργα ἦταν σύμφωνα μέ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ.

ΓΝΗΣΙΟΣ ΑΣΚΗΤΗΣ

᾿Ασκητής, σάν τόν πιό ἀπόμακρο ἐρημίτη, περπατοῦσε ἀνάμεσα στούς ἀνθρώπους καί λειτουργοῦσε τό μυστήριο τῆς σωτηρίας τῶν ψυχῶν, δίχως νά ἐπιτρέψει στόν ἑαυτό του νά ἐκκοσμικευτεῖ, ἤ νά ἀναπαυτεῖ στή γλυκύτητα τῶν ἀνέσεων.

Τήν ἀπεριόριστη ἀγάπη του στόν μοναχισμό καί τή συνέπεια, μέ τήν ὁποία ἀγωνίστηκε στά ἀσκητικά σκάμματα, τίς ἀποδεικνύουν οἱ ποικίλες φάσεις τῆς ζωῆς του. Τίς συνοψίζουν, ὅμως, δυό κείμενα, τά ὁποῖα σά θησαύρισμα ἀγώνα καί μύρο προσφορᾶς στόν Κύριο, χαράχτηκαν ἀπ᾿ τό γεροντικό, ἀσθενικό του χέρι.

Τό πρῶτο εἶναι μιά ἐπιστολή, πού ἀπηύθυνε σέ κάποιον κληρικό:

«Πανοσιολογιώτατε,

Κάνοντας τόν ἀπολογισμό τῆς μακρᾶς μου ζωῆς δέν μπορῶ νά πῶ ὅτι ὑπῆρξα ἀπό τούς καλούς μοναχούς ὅτι ὅμως προσπάθησα νά τηρήσω καθαρό τό ράσο μπορῶ νά τό ἰσχυριστῶ. ᾿Από τό κελλί τῆς Μονῆς Πετράκη ἔφυγα γιά νά πάω στήν ῾Ιερά Σύνοδο γιά τό Μεγάλο Μήνυμα, ὅτε μέ ἐξέλεξαν ᾿Αρχιεπίσκοπο ᾿Αθηνῶν. ῾Ως ᾿Αρχιεπίσκοπος ἔμενα τόν πιό πολύ καιρό στήν Μονή Πεντέλης, ἤ στό οἴκημα τῆς ᾿Αρχιεπισκοπῆς. Καί ἀπό ἐκεῖ ἔφυγα παραιτούμενος ἀπό τόν ᾿Αρχιεπισκοπικόν θρόνον, διά νά κλεισθῶ στό ἐρημητήριό μου στά ῾Υστέρνια. ᾿Αγάπησα, ὅμως, τόν μοναχισμόν καί ἐφ᾿ ὅσον εἶχα τήν εὐθύνην τῆς ᾿Αρχιεπισκοπῆς ὄχι μόνον κατήργησα τήν εἰσφοράν τοῦ 8% ἀπό τάς ῾Ι. Μονάς πρός τήν ᾿Αρχιεπισκοπήν, ἀλλά καί ἐπιχορηγοῦσα ἐκ τῶν “τυχηρῶν” ἐσόδων τοῦ ᾿Αρχιεπισκόπου τάς πτωχοτέρας ἐκ τῶν Μονῶν καί ἵδρυσα νέας.

Τοῦτο δέ μέ ἐφώτισεν ὁ Θεός νά τό πράξω, διότι ἦτο καί εἶναι πεποίθησίς μου, ὅτι αἱ Μοναί καί ὁ Μοναχισμός γενικῶς εἶναι ὁ φρουρός τῆς ᾿Ορθοδοξίας καί ὁ στυλοβάτης τῆς πίστεώς μας. ῎Αν ὡς ῎Εθνος σήμερα ὑπάρχωμεν καί ἄν εἶναι δυνατόν νά εἴμεθα ὡς ᾿Ορθόδοξοι ὑπερήφανοι διά τήν ᾿Ορθοδοξίαν μας, αὐτό τό ὀφείλομεν εἰς τά Μοναστήριά μας καί τούς εὐλαβεῖς μοναχούς των”.

Τό δεύτερο κείμενο εἶναι ἡ διαθήκη του:

«...᾿Απέριττος καί ἁπλή, ὡς ἀναξίου μοναχοῦ, ἐπιθυμῶ νά γίνῃ καί ἡ κηδεία μου. ῎Ητοι, μετά τό ἐκ τοῦ Παναγίου Τάφου σάββανό μου, νά περιβληθῶ ἕνα ἁπλοῦν ζωστικόν καί μίαν δερματίνην ζώνην, ὡς κάλυμμα δέ τῆς κεφαλῆς ἕνα σκοῦφον...»

ΦΤΩΧΟΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ

Σάν γνήσιος ἀσκητής ἔζησε καί πέθανε φτωχός. Δέν θησαύρισε πλούτη. Δέν κυνήγησε τή χλιδή. Σ᾿ ὅλη του τή ζωή ἔμεινε διακριτικά φτωχός. Πολύ φτωχός. Κι᾿ ὅσα χρήματα περνοῦσαν ἀπό τό χέρι του τά διοχέτευε μυστικά στίς ἑστίες τοῦ πόνου καί τοῦ πένθους.

Δυό ἀποφάσεις, πού τίς πῆρε στά νεανικά του χρόνια, τίς ὑπηρέτησε εὐλαβικά ἴσαμε τήν τελευταία πνοή του.

῾Η πρώτη ἀπόφαση: Νά προσφέρει τό δέκατο τοῦ εἰσοδήματός του στά ἔργα τῆς ἀγάπης. Χαριτολογώντας γράφει κάπου, στίς σημειώσεις του, πώς ἀποφάσισε νά μιμηθεῖ τοὐλάχιστο τόν Φαρισαῖο, πού ἀποδεκατοῦσε τά ἀγαθά πού ἀποκτοῦσε.

Καί ἡ δεύτερη ἀπόφασή του: Τή στιγμή, πού θά ἔπαιρνε τίς μηνιαῖες ἀποδοχές του, νά μή βρισκόταν στό πορτοφόλι του οὔτε μιά δραχμή ἀπ᾿ τίς ἀποδοχές τοῦ προηγούμενου μήνα.

᾿Ιδιαίτερα συγκινητική εἶναι καί μιά σημείωσή του, πού ἀναφέρεται στά πικρά χρόνια τῆς Κατοχῆς.

Γράφει· «Τό αἴσθημα τῆς πείνας, ὄχι ὅμως καί τῆς δίψας, τό ἔχω νοιώσει γιά ἕνα διάστημα τῆς Γερμανικῆς Κατοχῆς, ὄχι, ὅμως, καί στό βαθμό, πού τό εἶχαν ζήσει τόσοι ἄλλοι, πού κυριολεκτικά πέθαναν ἀπ᾿ τήν πεῖνα. ῎Ημουν τότε ἐφημέριος στό Νοσοκομεῖο “Εὐαγγελισμός” τῶν ᾿Αθηνῶν καί ἡ διατροφή μου ἐξαρτώταν ἀπ᾿ τήν μερίδα πού μοῦ ἔδινε τό Νοσοκομεῖο καί ἀπό κανένα πιάτο λιτό μέν, ἀλλά πραγματικό φαγητό, πού μποροῦσε πότε-πότε νά φάω σέ κανένα φιλικό σπίτι, ἤ στήν ᾿Αδελφότητα “ἡ Ζωή”, γιά τό ὁποῖο νοιώθω καί θά νοιώθω γιά πάντα εὐγνωμοσύνη. Στό Νοσοκομεῖο, ὅμως, τό φαγητό μου στούς πρώτους μῆνες τοῦ 1941, ἐπειδή ἔπασχα ἀπό ἕλκος στομάχου, ἦταν ἐπί μῆνες ἡ ἑξῆς δίαιτα· τά λίγα γραμμάρια τό δῆθεν “ψωμί” τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, μιά “σοῦπα”, πού εἶχε μέσα ὄχι περισσότερο ἀπό εἴκοσι σπυριά ρύζι, καί λίγο “λάδι” μέ χρῶμα ἀκριβῶς τοῦ καφέ, πού πίνουμε στό φλυτζάνι, δηλαδή μαῦρο, καί λίγα νερόβραστα χόρτα, μέ λίγο ἀπ᾿ τό ἀπαίσο ἐκεῖνο “λάδι”. Εἶχα φθάσει πιά νά μή μπορῶ ν᾿ ἀνέβω τίς σκάλες τοῦ Νοσοκομείου. Τότε, μέ εἶδε κάποιος πνευματικός ἀδελφός καί μέ ρώτησε γιά τή διατροφή μου. Τήν ἄλλη μέρα μοῦ ἔστειλε σ᾿ ἕνα μακρουλό τενεκεδένιο κουτί ἕνα τηγανητό ψάρι ὡς μισό κιλό. Τοῦ εἶμαι καί σήμερα ἀκόμα καί ἐλπίζω καί σ᾿ ὅλη τήν ὑπόλοιπη ζωή μου βαθύτατα εὐγνώμων. Θυμᾶμαι ὅτι ἐπί δύο ἡμέρες ἔτρωγα ἀπ᾿ αὐτό καί τότε προσωπικά συνειδητοποίησα στά καλά τί θά πεῖ πεῖνα. Μέχρι τότε ἔβλεπα τά σκελετωμένα ἀπ᾿ τήν πεῖνα γεμάτα ψεῖρες κορμιά τῶν ἀρρώστων πού ἔφερναν στό Νοσοκομεῖο ἤ πού τά κουβαλοῦσαν νεκρά στά καροτσάκια, ἀλλά τί θά πεῖ πεῖνα δέν τό εἶχα γιά καλά συνειδητοποιήσει».

Στά κατοπινά του χρόνια, σάν ᾿Αρχιεπίσκοπος ἀρνήθηκε ὅλες τίς προνομιακές παροχές, πού παραδοσιακά ἦταν συνδεδεμένες μέ τό ἀξίωμά του. ῞Ολα, τά λεγόμενα τυχερά τά διοχέτευε στό Νοσοκομεῖο τῶν Κληρικῶν, πού μέ τό μόχθο του ἵδρυσε καί σ᾿ ὅλους ἐκείνους, πού εἶχαν τήν ἀνάγκη τῆς βοηθείας του καί τῆς ἀγάπης του.

῾Ο ἱστορικός τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ βίου τῆς νεότερης ῾Ελλαδας θά ὑπογραμμίσει μέ ἔμφαση, πώς, ὕστερα ἀπ᾿ τόν Ἀρχιεπίσκοπο Χρύσανθο, τόν γέροντα τοῦ ῾Ιερωνύμου, πού πέθανε φτωχός, ὁ πρῶτος ᾿Αρχιεπίσκοπος, πού τόν μιμήθηκε καί ὑπερέβαλε, ἦταν ὁ ἀγαπημένος του διάκονος καί πρεσβύτερος, ὁ ῾Ιερώνυμος.

***

ΕΙΛΙΚΡΙΝΕΙΑ ΚΑΙ ΕΥΘΥΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΤΗΣ

ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΤΟΥ

Παράλληλα, ὅμως,  θά πρέπει νά ὑπογραμμίσουμε καί τήν ἀλλαγή τοῦ πνεύματος, πού ὁ ᾿Αρχιεπίσκοπος ῾Ιερώνυμος ἔφερε στούς χώρους ἄσκησης τῆς ἐκκλησιαστικῆς διοίκησης.

᾿Απ᾿ τήν Κωνσταντίνεια ἀναγνώριση τῆς ᾿Εκκλησίας ἴσαμε τούς κοσμογονικούς καιρούς μας, πολλές φορές ὑποτιμήθηκε ἤ παραμερίστηκε ὁ ἁγιοπνευματικός χαρακτήρας τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος κι᾿ ὁ πειρασμός τῆς ἱδρυματοποίησής της καί τῆς προσαρμογῆς της στά συμβατικά σχήματα τοῦ κόσμου ἀμαύρωσε τήν κρυστάλλινη ὀμορφιά της.

᾿Ιδιαίτερα, ἡ διοίκηση τῆς ᾿Εκκλησίας, ὁ χορός τῶν ἐπισκόπων της ὑποτάχθηκε μέ κάποιους ὑπολογισμούς στόν πειρασμό καί συμμάχησε μέ τήν ἀνειλικρίνεια καί τή σκοπιμότητα.

Οἱ φορεῖς τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐξουσίας μεταβλήθηκαν σέ διπλωμάτες. Καί, τίς περισσότερες φορές, σέ κακοῦ τύπου διπλωμάτες, πού ἰσχυρίζονται πώς χρησιμοποιοῦν μέ ἐπιδεξιότητα τό ψέμα ἤ τή συγκάλυψη, ἐνῶ στήν πραγματικότητα ἐκθέτουν καί τόν ἑαυτό τους καί τό Σῶμα, πού ἐκπροσωποῦν, στή χλεύη τοῦ κόσμου.

῾Ο ῾Ιερώνυμος δέν ἔστερξε νά καταποντιστεῖ σ᾿ αὐτή τή δίνη. Προτίμησε τή μαρτυρική ὁμολογία τῆς ἀλήθειας. Καί δέν συμβιβάστηκε μέ τήν ὑποκριτικότητα καί τό ψέμα.

Πέρασε ἀπ᾿ τούς χώρους, πού ἡ ἀδιαφάνεια καί τό παρασκήνιο διαμόρφωναν καταστάσεις καί ἔδιναν βηματισμό στή σύγχρονη ζωή. ῎Εζησε στό Πανεπιστήμιο, στό Παλάτι, στήν ῾Ιερά Σύνοδο. ᾿Αλλά ἔμεινε ἀτόφιος γρανίτης. Κρύσταλλο, πού δέν κρύβει τίς ἐσώτερες προθέσεις. Χρυσοστομική γλώσσα, πού δέ δέχεται νά καλύψει ἤ νά ἀλλοιώσει τήν πραγματικότητα.

Γλυκύς καί εὐγενικός, δέν ἄφηνε τόν ἑαυτό του νά ἐκτραπεῖ σέ ὕβρεις. ᾿Αλλά καί δέν ὑπέστελλε τή σημαία τῆς ἀλήθειας καί τοῦ χρέους, ὁσοδήποτε κι᾿ ἄν ἡ προβολή καί ἡ ὑπεράσπιση τῆς ἀλήθειας θά συνοδευόταν μέ ἀκριβό τίμημα. Καί στό χειρισμό τῶν ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων δέ χρησιμοποιοῦσε ποτέ πλάγια τακτική ἤ τεχνάσματα παραπλάνησης τῶν συνεργατῶν του ἤ ἀκόμα καί τῶν ἀντιπάλων του.

Οἱ ἄνθρωποι, πού τόν πολέμησαν ἦταν πολλοί. ᾿Αλλά κανένας ἀπ᾿ αὐτούς δέν τόλμησε νά τοῦ ἐκτοξεύσει τήν κατηγορία, πώς ἔπαιξε διπλωματικό παιχνίδι, ἤ ὅτι τόν παραπλάνησε.

῾Η εἰλικρίνειά του καί ἡ εὐθύτητά του πρυνάνευαν στή συνεργασία του μέ τούς στενούς συνεργάτες καί ἐπιτελεῖς του, ἀλλά ἀποτελοῦσαν τήν κατευθυντήρια ἀρχή καί κατά τό χειρισμό τῶν γενικότερων προβλημάτων τῆς ᾿Εκκλησίας.

***

ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ

Τό συγκλονιστικότερο, ὡστόσο, μήνυμα, πού μετέδωσε ἡ προσωπικότητα τοῦ ῾Ιερωνύμου Κοτσώνη στήν ἐποχή μας, ἦταν ἡ εὐαισθησία του στήν «ἀγάπη».

῾Η «ἀγάπη» ἦταν γιά τόν ταπεινό παραστάτη τοῦ ᾿Εσταυρωμένου ἡ συνταρακτική ἀγωνία του καί τό μεγάλο πάθος του. ῞Ενας εἰδικός μελετητής, θά μποροῦσε νά τόν ἀντικρύσει καί νά τόν ἱστορήσει καί μόνο ἀπ᾿ αὐτή τή σκοπιά. Νά ἐρευνήσει τίς ἐκδηλώσεις του, πού ἀποτελοῦν ἀπηχήματα τῆς ψυχῆς του καί νά παρουσιάσει τό ἔργο του, πού ἦταν ἕνας πηγαῖος μόχθος ἀγάπης.

Εἶναι γεγονός, πώς στή νεότερη ἐκκλησιαστική ζωή παρουσιάστηκαν πολλές προσωπικότητες, σφραγισμένες μέ τήν ἀνησυχία τῆς ἀγάπης. Καί ἀναδείχθηκαν ὄχι λίγοι ἐκκλησιαστικοί λειτουργοί, ὀχήματα καί κήρυκες καί διάκονοι τῆς ὑπέρτατης ἐντολῆς. ῎Ανθρωποι, πού ἀναλώθηκαν γιά νά στηρίξουν τά κουρασμένα γηρατειά ἤ γιά νά ἀναπληρώσουν στά ἀθῶα παιδικά πρόσωπα τό πατρικό χάδι.

῾Ο ᾿Αρχιεπίσκοπος ῾Ιερώνυμος εἶχε κάτι, πού τόν ἔκανε νά συγγενεύει μ᾿ ὅλους αὐτούς καί κάτι, πού τόν διαφοροποιοῦσε. Γεννημένος στό νησί τῆς Παναγίας, ἔδειχνε, πώς εἶχε πιάσει τό νόημα καί τή σωτηριολογική διάσταση τῆς Θεομητορικῆς στοργῆς. Καί εἶχε προσλάβει καί ἀφομοιώσει τήν εὐαισθησία καί τήν ἁπαλότητα τῆς «πρώτης καί μεγίστης» ἐντολῆς, τῆς ἀγάπης.

Μερικοί, πού βρέθηκαν πιό κοντά του κι᾿ εἶχαν τήν εὐλογημένη εὐκαιρία νά μοιραστοῦν κάποια μυστικά του, τόν ἀποκάλεσαν «Ἀρχιεπίσκοπο τῆς Ἀγάπης». ῎Αλλοι, πού στάθηκαν πιό μακριά του, ἔνοιωσαν νά τούς ἀγγίζει καί νά τούς τυλίγει ἡ εὐωδιά τοῦ μύρου τῆς ἀγάπης του. Ἀλλά ἀκόμα καί κεῖνοι, πού γιά ὁποιουσδήποτε λόγους κινήθηκαν μέ πολεμική διάθεση ἐναντίον του, δέν τόλμησαν νά τοῦ ἀμφισβητήσουν τήν πρωτοτυπία καί τή σοβαρότητα καί τήν ἔκταση τοῦ ἔργου τῆς ἀγάπης του. Καί μερικοί ἀπ᾿ αὐτούς, δίχως νά ταπεινωθοῦν μπροστά του, φιλοτιμήθηκαν νά τόν ἀντιγράψουν.

Καί δέν εἶναι μονάχα οἱ ὀργανωμένες προσπάθειες, πού τόν ἀναδεικνύουν τόν ἰσχυρότερο πομπό ἀγάπης στή σύγχρονη ἐποχή. Εἶναι καί οἱ κρυφές, προσωπικές του θυσίες στό Γολγοθά τῆς ἀγάπης.

ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ ΤΟΥ

Δέ θά εἴχαμε καμμιά δυνατότητα νά εἰσχωρήσουμε σ᾿ αὐτά τά μυστικά φιόρδ, ἄν δέ διακρίναμε κάποιες σχισμές. Καί τίς σχισμές αὐτές δέν τίς προκάλεσε ὁ ἴδιος ὁ Ἀρχιεπίσκοπος, ἀλλ᾿ οἱ ἄμεσοι συνεργάτες του καί, πρό παντός, οἱ ἀποδέκτες τῆς εὐλογίας τῆς ἀγάπης του.

῾Ο Ἱερώνυμος ἀγωνίστηκε μέ πεῖσμα καί μέ ἰδιαίτερες προφυλάξεις νά πάρει στόν τάφο τά κρυφά ἔργα τῆς ἀγάπης του. Γιά νά τά παρουσιάσει ἀστραφτερά μπροστά στόν ὑπερούσιο Θρόνο τοῦ Θεοῦ. ᾿Εκεῖνοι ὅμως πού πῆραν ἀπ᾿ τό εὐλογημένο χέρι του τή στοργή δέν ἄντεξαν νά κρατήσουν μυστική τήν εὐεργεσία. ῾Ο χτύπος τῆς καρδιᾶς τους ἔγινε λόγος. Καί τό δάκρυ τους σάλπισμα.

῞Ενας ἀπ᾿ τούς στενούς συνεργάτες του κατάφερε νά τοῦ ἀποσπάσει μερικά μυστικά καί τά παρέδωκε, ὕστερα ἀπ᾿ τήν ἐκδημία τοῦ μακαριστοῦ γέροντα, στό θησαυροφυλάκιο τῆς ᾿Εκκλησίας, μέ τήν παρακάτω λιτή περιγραφή:

«῞Ενα πρωϊνό, πού ἀνέβηκα στό διαμέρισμα τοῦ Μακαριωτάτου νά πάρω τούς φακέλλους μέ τά ὑπογεγραμμένα ἔγγραφα τῆς ᾿Αρχιεπισκοπῆς καί τῶν ἄλλων ἐκκλησιαστικῶν ὑπηρεσιῶν (πού συνήθως τά ἔβλεπε μέ τήν ἡσυχία του μετά τό βραδυνό φαγητό μέχρι ἀργά τά μεσάνυχτα) μοῦ λέει ὁ Μακαριώτατος:

-Μποροῦμε νά δώσουμε ἀπ᾿ τό “Ταμεῖον ἀρωγῆς” τριάντα χιλιάδες δραχμές σέ πρόσωπο, πού βρίσκεται σέ μεγάλη ἀνάγκη, ἀλλά χωρίς νά δώσει ἀπόδειξη καί οὔτε νά γραφεῖ πουθενά τό ὄνομά του; Εἶναι, παιδί μου, ἡ κοινωνική του θέσις τέτοια, πού δέν πρέπει νά γίνει γνωστό τό ὄνομά του.

῎Ας σημειωθεῖ ὅτι οἱ ἀποκλειστικοί πόροι τοῦ Ταμείου ᾿Αρωγῆς ἦσαν τά προσωπικά ἔσοδα τοῦ ᾿Αρχιεπισκόπου ἀπό ἱεροτελεστίες κ.λ.π. καί τό εἶχε ὁ ἴδιος συστήσει, γιά νά ἀντιμετωπίζονται εἰδικές περιπτώσεις, πού δέν προέβλεπε ὁ Προϋπολογισμός τῆς ᾿Αρχιεπισκοπῆς. Τά ποσά διετίθεντο μέ τήν σύμφωνον γνώμην τριμελοῦς ἐπιτροπῆς.

῞Οταν ὁ Μακαριώτατος μέ εἶδε διστακτικόν στό νά δώσουμε τά χρήματα, χωρίς στό βιβλίο τοῦ λογιστηρίου νά ἀναγραφεῖ τό ὄνομα τοῦ βοηθουμένου (τό θυμᾶμαι καί ντρέπομαι, πού τόν ἔφερα σέ δύσκολη θέση, λέτε καί δέν εἶχε τό δικαίωμα ἕνας ᾿Αρχιεπίσκοπος νά βοηθήσει ὅποιον ἐκεῖνος ἔκρινε καί μάλιστα μέ τά προσωπικά του ἔσοδα) ξαφνικά μοῦ λέγει:

-῎Α, ἔχω κάτι χρήματα ἐδῶ (καί ἄνοιξε τό συρτάρι τοῦ γραφείου του), πού τά μαζεύω, γιά νά πληρώσω τίς κολόνες τῆς Δ.Ε.Η., νά μοῦ βάλει ρεῦμα στό σπιτάκι, στό χωριό. (῾Η Δ.Ε.Η. εἶχε ἠλεκτροδοτήσει ὅλα τά σπίτια τοῦ ῞Ορμου ῾Υστερνίων, ἐκτός ἀπό τό σπίτι τοῦ ᾿Αρχιεπισκόπου, γιατί ἦταν ἀπομακρυσμένο ἀπό τά ἄλλα!)

Τά βγάζει, τά μετράει, ἦσαν μόνον 22.000 δραχμές, θυμᾶμαι. Συμπλήρωσε καί τίς ἄλλες 8.000 δρχ. ἀπό τό μισθό του τοῦ μηνός ἐκείνου καί ἀντιμετώπισε τήν κατάσταση. Μόνον πού ἐκεῖνες τίς 8.000 δρχ. κάποιος ἄλλος ἀσφαλῶς τίς στερήθηκε τό μήνα ἐκεῖνον. Καί τό λέω αὐτό γιατί μιά μέρα, πού εἶχε πάρει τό μισθό του, τόν βρῆκα στό δωμάτιό του νά κατανέμει σέ φακελλάκια διάφορα ποσά, γιά μιά τυφλή, ἕναν ἀνάπηρο, κάποια χήρα... καί σάν γιά νά δικαιολογηθεῖ μοῦ λέγει·

-῎Εχω τήν ἀρχή, παιδί μου, ὅταν ἔρχεται ὁ καινούργιος μισθός νά μή μένει τίποτε ὑπόλοιπο ἀπό τόν προηγούμενο».

***

ΤΟ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ:

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΑ ΠΑΤΕΡΙΚΑ ΒΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ

ΤΗΝ ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ

῞Ολα αὐτά τά ἀνοίγματα τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἱερωνύμου νά τά ὀνομάσουμε καινούργια στοιχεῖα στή ζωή τῆς ᾿Εκκλησίας ἤ ἐπιστροφή στό πνεῦμα καί στήν πρακτική τῶν μεγάλων Πατέ-ρων; Προσωπικά προτιμοῦμε τό δεύτερο. ῾Ωστόσο, πρέπει νά ὁμολογηθεῖ, μέ εἰλικρίνεια καί μέ ταπείνωση· Ἡ γεύση τῶν Πατερικῶν βιωμάτων καί τῆς Πατερικῆς Ποιμαντικῆς ἦταν ἄγνωστη στήν ἐποχή μας. Εἶχε τόσο πολύ λησμονηθεῖ, πού μονάχα ὁ ἀπόηχός της ἔφτανε κι᾿ αὐτός νοθευμένος. Καί ἡ ἐπαναφορά του στήν ἐκκλησιαστική ζωή ἀπό τόν Ἀρχιεπίσκοπο Ἱερώνυμο ἦρθε σάν κάτι τό ἐντελῶς καινούργιο καί πρωτόγνωρο.

Τώρα, ἄν θελήσουμε νά παρουσιάσουμε, μέ τή μεγαλύτερη δυνατή συντομία, τό ἔργο, πού πραγματοποίησε μέσα σ᾿ αὐτή τήν ἀτμόσφαιρα καί μέ κίνητρο αὐτούς τούς κατευθυντήριους ὁραματισμούς του, κυριολεκτικά θά πελαγώσουμε.

Τόμοι ὁλόκληροι δέν ἐπαρκοῦν, γιά νά ἱστορήσουν τούς τομεῖς πού ἄνοιξε, τή στελέχωση, πού μεθόδευσε, τή μόρφωση τῶν στελεχῶν τῆς ᾿Εκκλησίας καί τήν ἐπιμόρφωσή τους, πού προγραμμάτισε, τούς ἀγῶνες μέ τά πολιτικά καί τά οἰκονομικά κατεστημένα, πού ἀποτόλμησε, καί γενικότερα τήν παρουσία, πού εἶχε στά τριάντα περίπου χρόνια τῆς ἱερατικῆς του διακονίας καί στά ἕξι ἀνεπανάληπτα χρόνια τοῦ μόχθου του ἀπ᾿ τήν ἀκάνθινη καθέδρα τοῦ ᾿Αρχιεπισκόπου.

Η ΔΙΑΚΟΝΙΑ ΤΟΥ ΩΣ ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ

Θά περιοριστοῦμε στό νά δώσουμε τόν πίνακα τῶν περιεχομένων τῆς κολοσσιαίας προσφορᾶς του. Κι᾿ ἀπό κεῖ καί πέρα, ὁ καθένας, μέ τήν ἀγαθή ἐνόρασή του, ἄς προσπαθήσει νά ὑφάνει τόν πολύχρωμο τάπητα τῶν σχεδιασμῶν του καί τῶν ἀγωνιῶν του καί τῶν πικριῶν του, πού γιά μᾶς ἀποτελεῖ ἀγαθή κληρονομιά, ἀλλά γιά κεῖνον ἦταν αἱματόβρεχτος σταυρός.

Τό 1940 ὁ ῾Ιερώνυμος Κοτσώνης μέ τήν ἐντολή καί τήν εὐλογία τοῦ ᾿Αρχιεπισκόπου Χρυσάνθου ὀργανώνει τήν Πρόνοια Στρατευομένων, πού συμπαραστάθηκε μέ ἀποτελεσματικότητα στίς οἰκογένειες τῶν στρατευμένων παιδιῶν τῆς ῾Ελλάδος.

Τό 1946 μετέχει στή μεγάλη ἐξόρμηση τῆς Διακήρυξης τῶν Χριστιανῶν ᾿Επιστημόνων.

Τό 1949 γίνεται πρωθιερεύς τῶν Βασιλικῶν ᾿Ανακτόρων.

Τήν ἴδια χρονιά γίνεται ὁ ὀργανωτής καί ὁ ἐμπνευστής τῆς μεγάλης ἐξόρμησης, γιά τό δέμα τοῦ ἐπαναπατριζόμενου ῞Ελληνα.

Τό 1950 ἀναλαμβάνει τήν ὑπεράνθρωπη προσπάθεια νά κινήσει τόν ἔρανο γιά τήν ἀνοικοδόμηση τῶν 1.400 κατεστραμμένων ἐκκλησιῶν.

Σ᾿ ὁλόκληρο τό διάστημα τῶν δυό δεκαετιῶν, τοῦ ᾿40 καί τοῦ ᾿50 κινεῖ τόν τεράστιο ὀργανισμό τῆς Πρόνοιας τῶν Συνεργαζομένων Χριστιανικῶν Σωματείων, πού πραγματοποιεῖ, σέ μεγάλη ἔκταση καί μέ  πλῆθος συνεργατῶν, ἕνα γνήσιο ἔργο ἀγάπης.

Τό 1959 γίνεται καθηγητής τοῦ Κανονικοῦ Δικαίου στό Πανεπιστήμιο τῆς Θεσσαλονίκης καί στέκεται μέ ἀγάπη καί μέ πατερική ὑπομονή στό πλευρό τῶν φοιτητῶν.

Στίς ἐκκλησιαστικές ἀντιπαραθέσεις τοῦ 1959, τοῦ 1962 καί τοῦ 1965, πού δημιούργησαν σεισμό στό ἱερό οἰκοδόμημα τῆς ᾿Εκκλησίας καί σκανδάλισαν πλῆθος συνειδήσεων, ἐμφανίστηκε μαχητής τῆς πρώτης γραμμῆς, δίχως νά ὑπολογίσει τό τίμημα, πού θά εἶχε αὐτή ἡ ἀγωνιστική του προέλαση.

Καί τό 1967 μπαίνει στό στάδιο τῶν μεγάλων καί σκληρῶν ἀγώνων γιά τήν ἀπελευθέρωση τῆς ᾿Εκκλησίας ἀπό τόν κρατικό ἐναγκαλισμό καί τήν ὀργάνωσή Της στά Πατερικά πλαίσια.

***

ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΩΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ

Σάν ᾿Αρχιεπίσκοπος ὁ ῾Ιερώνυμος δέν ἦταν ὁ ἡγέτης τῶν τελετῶν. ῏Ηταν ὁ «κριός ὁ ἐπίσημος, ὁ φερόμενος εἰς σφαγήν». Δέν ὀργάνωσε ἐμφανίσεις μεγαλοπρεπεῖς καί δαπανηρές δεξιώσεις. Τράβηξε μπροστά, ἀνεβάζοντας σέ ἐπίπεδα γνησιότητας καί ἀποστολικοῦ ζήλου καί κείνους, πού εἶχαν τή διάθεση νά τόν ἀκολουθήσουν.

᾿Απ᾿ τή στιγμή, πού ἀνέβηκε τίς βαθμίδες τῆς ἀρχιεπισκοπικῆς τιμῆς, ρίχτηκε στή δουλειά. Σάν νά ἦταν ὁ τελευταῖος ἐργάτης τῆς ᾿Εκκλησίας. ᾿Απομόνωσε τά μείζονα θέματα καί δίχως νά ὑπολογίσει κόπους καί ἀντιδράσεις, δίχως  νά φοβηθεῖ τή δολιότητα καί τά τρομακτικά συμφέροντα, προχώρησε, γιά νά βρεῖ λύσεις καί νά τίς ἐφαρμόσει.

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΑΠΟ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ

Πρώτη του δουλειά νά ἐλευθερώσει τήν ᾿Εκκλησία ἀπ᾿ τό θανατηφόρο ἐναγκαλισμό τῆς ἄθεης Πολιτείας.

῾Εκατόν πενήντα χρόνια στέναζε ἡ ἑλληνική ᾿Εκκλησία κάτω ἀπ᾿ τήν ἄστοργη κηδεμονία τοῦ κράτους. ῾Ο ῾Ιερώνυμος δέν τό ἄντεχε αὐτό. Κι᾿ ἀγωνίστηκε σκληρά νά τό σπάσει. Δέν κατάφερε νά κάνει πράξη ὅλους  τούς ὁραματισμούς του. ᾿Αλλά πέτυχε πολλά. Γιά πρώτη φορά ἡ ᾿Εκκλησία ἀφέθηκε νά ρυθμίζει μέ δικούς της κανονισμούς τήν ἐσωτερική της ὀργάνωση.

ΚΑΘΑΡΣΗ ΚΛΗΡΟΥ

Δεύτερο τεράστιας σημασίας θέμα, πού τόν ἀπασχόλησε, ἦταν ἡ κάθαρση τῆς ἱερατικῆς οἰκογένειας ἀπ᾿ τά σκανδαλοποιά στοιχεῖα, πού εἶχαν εἰσχωρήσει στόν αὐλόγυρό της καί τήν ἐξέθεταν στό σῶμα τῶν πιστῶν καί στόν κύκλο τῶν ἀπίστων.

Γιά τό ἔργο τῆς κάθαρσης τόν ἐπέκριναν μέ δριμύτητα οἱ ἔνοχοι. Καί μέ τούς ἐνόχους συνέπλευσαν τά ἄθεα δημοσιογραφικά συγκροτήματα. Γιατί, γιά πολλούς, ὅπως μπορεῖ κανείς νά τό διαπιστώσει, τά σκάνδαλα τῶν ἐκκλησιαστικῶν ἡγετῶν εἶναι ὑλικό ἐκμεταλλεύσιμο καί δέ συμφέρει νά φτάσουν στή διαδικασία τῆς κάθαρσης.

ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΚΛΗΡΙΚΩΝ

Τρίτο κανάλι τοῦ μόχθου του ἦταν ἡ ἵδρυση καί ἡ ὀργάνωση τοῦ Νοσοκομείου τῶν κληρικῶν. Νά γίνει μιά στέγη στοργῆς καί φροντίδας, πού νά θεραπεύει τό ταλαιπωρημένο κορμί τῶν λειτουργῶν τοῦ Θεοῦ καί νά ἀναπαύει τήν ψυχή. Γιά τήν ἵδρυση αὐτοῦ τοῦ Νοσοκομείου μόχθησε καί πόνεσε. Τά ἐμπόδια ἦταν ἀλλεπάλληλα. ᾿Αλλά τά ξεπέρασε. Καί τό Νοσοκομεῖο ἄρχισε νά λειτουργεῖ ὑποδειγματικά καί νά ἐκπέμπει παλμούς ἀγάπης.

Γιά νά καλύψει τίς δαπάνες τοῦ Νοσοκομείου πρόσφερε ὅ,τι ἔφτανε στήν ᾿Αρχιεπισκοπή σάν δικαίωμα τοῦ ᾿Αρχιεπισκόπου. Καί τό στελέχωσε μέ προσωπικότητες, πού μποροῦσαν νά τό ὀργανώσουν καί νά τό ἀναδείξουν.

ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ

῎Αλλο μεγάλο θέμα τῆς ᾿Εκκλησίας, πού τό πόνεσε καί τό ἔκανε στόχο τῶν ἀγώνων του: ῾Η ἐκκλησιαστική παιδεία. Πάλεψε πολύ γιά νά τήν ἀποσπάσει ἀπ᾿ τήν ἀδιαφορία ἤ τή σκόπιμη ἐξαθλίωση, πού τῆς ἐπέβαλλε ὁ κρατικός μηχανισμός. Τό τίμημα, πού πλήρωσε, γιά νά πετύχει τό στόχο του αὐτό, ἦταν μιά καρδιακή προσβολή. Τόσο εἶχε πονέσει τό θέμα καί μέ τέτοια δύναμη ἀγωνίστηκε.

ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ

Καί πῶς νά κλείσει κανείς σέ  μιά μονοκοντυλιά τούς τιτάνιους ἀγῶνες του γιά τό νοικοκύρεμα καί τήν ἀξιοποίηση τῆς ἐκκλησιαστικῆς περιουσίας; Στό στίβο αὐτό δέχτηκε τά περισσότερα βέλη ἀπ᾿ τά προσωπικά καί τά ὀργανωμέ-να συμφέροντα. Δυνάμεις σκοτεινές καί φανερές ἔπεσαν πάνω του, γιά νά τόν κατασπαράξουν. Μά ἐκεῖνος προχωροῦσε. Εἶχε καταφέρει νά βάλει σ᾿ ἐφαρμογή ἕνα ὑπέροχο σχέδιο, πού ἄν ἐφαρμοζόταν, θά ἔδινε στήν ᾿Εκκλησία τή δυνατότητα νά ἀντιμετωπίζει μέ ἄνεση ὅλα τά ἔξοδά της καί νά μήν ἁπλώνει χέρι ἐπαιτείας στό κράτος.

ΣΠΙΤΙΑ ΓΑΛΗΝΗΣ-ΠΡΟΝΟΙΑΚΟ ΕΡΓΟ

Στόν τομέα τῆς ἀγάπης ἔκανε κινήσεις καί ὑλοποίησε προγράμματα, πού τόν ἔφεραν στήν πρωτοπορεία. ῞Ιδρυσε τά σπίτια γαλήνης τοῦ Χριστοῦ, μέσα στά ὁποῖα ἔβρισκαν γαλήνη καί προστασία τά λυγισμένα γηρατειά. ᾿Ανάπτυξε συστηματικό προνοιακό ἔργο στήν περιφέρεια τῆς ᾿Αρχιεπισκοπῆς. Βγῆκε ὁ ἴδιος στίς γειτονιές τῶν ᾿Αθηνῶν, γιά νά μαζέψει ὅλο τό ἄχρηστο ὑλικό, νά τό πουλήσει καί νά ἐξασφαλίσει πόρους, μέ τήν προοπτική νά τούς διοχετεύσει στά ἔργα τῆς ἀγάπης.

ΝΕΟΤΗΤΑ-ΔΙΟΡΘΟΔΟΞΟ ΚΕΝΤΡΟ

Καί μαζί μ᾿ ὅλα αὐτά τά τεράστια ἔργα, τό ἐνδιαφέρον γιά τή νεότητα, ἡ διοργάνωση εὐκαιριῶν γιά τούς φοιτητές, ἡ μεγάλη γιορτή τῶν Κατηχητικῶν στό Παναθηναϊκό Στάδιο, ἡ μεταφορά σέ καινούργιες βάσεις τοῦ ἔργου τῆς ᾿Αποστολικῆς Διακονίας, τό ἄνοιγμα τῶν ἱεραποστολῶν, ἡ ἀνοικοδόμηση τοῦ Διορθοδόξου Κέντρου, ἡ ἀδελφική ἐπικοινωνία μέ τίς ἀδελφές ᾿Ορθόδοξες ᾿Εκκλησίες, ὁ προσεκτικός καί νηφάλιος διάλογος μέ τόν ἔξω κόσμο.

Τελειώσαμε τήν τηλεγραφική μνημόνευση τῶν μόχθων του; ῎Οχι.

ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΣΤΗ ΛΥΣΗ ΣΕ ΔΥΣΚΟΛΑ ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

(ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ-ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΙ)

Πῶς νά παραλείψει κανείς τούς ἀγῶνες του γιά νά μήν αἱματοκυλιστεῖ τό ῎Εθνος τό βράδυ τῆς 13ης Δεκεμβρίου 1967 ἤ τίς σκληρές ἐπιστολές, πού ἔστειλε στήν ἡγεσία τῆς Δικτατορίας γιά νά διαμαρτυρηθεῖ καί νά ὑποστηρίξει τίς ἐλευθερίες καί τά δικαιώματα τῶν ἄτυχων κρατουμένων;

ΔΙΩΓΜΟΣ ΤΟΥ ΕΡΓΑΤΗ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ

Γιά ὅλα αὐτά τά ἔργα του ὁ ᾿Αρχιεπίσκοπος ῾Ιερώνυμος πολεμήθηκε. Μέ μανία. Μέ ἀλλεπάλληλα κύματα ἐπιθέσεων. ῎Αν ἔμενε ἀδρανής, ἄν περιέφερε τό ἀξίωμά του, εἰσπράττοντας τιμές καί πλούτη, ἄν δέν ἔβαζε τό δάχτυλο στίς πληγές καί δέν ἐνοχλοῦσε τό κατεστημένο, δέ θά δοκίμαζε τό πικρό ποτήρι τοῦ διωγμοῦ. ᾿Αλλά δέ θά ἦταν ὁ ᾿Αρχιεπίσκοπος ῾Ιερώνυμος. ῞Οπως ἄν ὁ ἱερός Χρυσόστομος δέν πέθαινε στήν Κουκουσό, δέ θά ἦταν ὁ Χρυσόστομος.

῾Ο Ἀρχιεπίσκοπος τῆς ἀγάπης. ῾Ο ᾿Αρχιεπίσκοπος, ὁ στεφανωμένος μέ τό αἱματόβρεχτο στεφάνι τοῦ μαρτυρίου. Τώρα, τό σκῆνος του ἀναπαύεται σέ μιά ἐρημική ράχη τοῦ χωριοῦ του. Κι᾿ ἡ ψυχή του βρίσκεται στή χαρά τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ.

Στό πρόσωπό του ἡ ᾿Εκκλησία τῆς ῾Ελλάδος γνώρισε ἕνα γνήσιο πατέρα καί ποιμένα. Καί πλουτίστηκε μέ ἕνα μάρτυρα.