Περιοδικό «Ἐλεύθερη Πληροφόρηση», τεῦχος 117, 16-9-2003

Ἐκκλησία

καί Εὐρωπαϊκός Πολιτισμός

Τοῦ Ἐλευθερίου Χ. Οἰκονομάκου

Ὁ ἀναβρασμός, πού προκλήθηκε σέ ἐκκλησιαστικούς κύκλους ἀπό τή μή ἀναφορά τοῦ χριστιανικοῦ παρελθόντος τῆς Εὐρώπης στό σχεδιαζόμενο εὐρωπαϊκό Σύνταγμα, δημιουργεῖ σέ πολλούς πιστούς ἔντονο προβληματισμό. Ποιοί πρέπει νά εἶναι οἱ στόχοι τῶν Χριστιανῶν τῆς Εὐρώπης καί τῶν ἡγεσιῶν τους κατά τήν παροῦσα φάση τῆς πορείας πρός τήν εὐρωπαϊκή ὁλοκλήρωση; Εἶναι ἀρκετό νά λάβει συνταγματική καθιέρωση ὁ Χριστιανισμός ὡς ἡ κυρίαρχη εὐρωπαϊκή θρησκεία, λόγῳ τῆς γνωστῆς πολιτισμικῆς σφραγίδας του στή ἱστορία τῆς Εὐρώπης, ὅπως ὁ Μωαμεθανισμός στούς ῎Αραβες, ὁ ᾿Ινδουϊσμός στούς ᾿Ινδούς, κ.ο.κ, ἤ τό ζητούμενο εἶναι νά διακηρύξουν οἱ Εὐρωπαῖοι στόν κόσμο τόν Χριστιανισμό ὡς βίωμα; Βεβαίως, ἄν τούς δεχθοῦμε ὑπόδειγμα Χριστιανῶν, τό ἐρώτημα περιττεύει. Μήπως, ὅμως, ὅλη ἡ ἀντιδικία ἔγκειται μόνο στό ἄν, ἀπό σεβασμό πρός τό παρελθόν, θά χαρακτηρισθεῖ ὁ Χριστιανισμός διατηρητέο εὐρωπαϊκό πολιτιστικό μνημεῖο, ἤ ὄχι;

῾Υπῆρξε, λοιπόν, ἡ Εὐρώπη ποτέ χριστιανική; Μπορεῖ νά σταθεῖ ὁ ἰσχυρισμός ὅτι ὁ εὐρωπαϊκός πολιτισμός ἀκτινοβολεῖ διαχρονικά τό φῶς τοῦ Χριστοῦ στόν κόσμο; ῞Οτι οἱ Εὐρωπαῖοι κινήθηκαν στήν παγκόσμια σκηνή καί πολιτεύτηκαν ὡς ἄνθρωποι τοῦ Θεοῦ; Φοβόμαστε ὅτι οἱ ἀπαντήσεις στά ἐρωτήματα αὐτά δέν εἶναι καί τόσο κολακευτικές γιά τό “χριστιανικό” πολιτισμό τῆς Εὐρώπης. Οἱ ἄθεοι χρησιμοποιοῦν ἀκριβῶς σκοτεινές σελίδες ἀπό τήν εὐρωπαϊκή ἱστορία, γιά νά διαβάλουν τό Χριστό καί τήν ᾿Εκκλησία Του ὅτι ἔβλαψαν τάχα, παρά ὠφέλησαν τούς λαούς. Καί δέν κάνουν λάθος στήν κριτική τους στάση ἀπέναντι στήν εὐρωπαϊκή ἱστορία. Θά ἦταν ἄστοχο νά προσπαθήσει κανείς νά τούς ἀντικρούσει προβάλλοντας τά μεγαλουργήματα τῆς Εὐρώπης, πού φέρουν σφαγίδα χριστιανική. ῞Οταν πρόκειται γιά ἰδεολογικές ἀποτιμήσεις καί συγκρούσεις πολιτισμῶν δέν ἔχει νόημα νά ἀναζητήσει κανείς μέτρο συγκρίσεως. ῞Ολα γίνονται σχετικά. Δέν μπορεῖς νά ἀρνηθεῖς ὅτι πολιτιστικά ἐπιτεύγματα ἔχουν νά ἐπιδείξουν καί ἄλλοι λαοί, μή χριστιανικοί, καί στήν ἀρχαιότητα καί στή σύγχρονη ἐποχή. Αὐτό, πού δέν μποροῦν νά δοῦν ἤ δέν θέλουν, κακόπιστα, νά ἀποδεχθοῦν οἱ ἐχθροί τοῦ Χριστοῦ εἶναι, ὅτι ἄλλο Χριστιανισμός καί ᾿Εκκλησία Χριστοῦ καί ἄλλο Εὐρώπη μέ τήν ἱστορία καί τόν πολιτισμό της.

Δυστυχῶς, τή διάκριση αὐτή δέν τήν κάνουν οὔτε οἱ πολυπράγμονες ἐκκλησιαστικές ἡγεσίες τῆς Εὐρώπης. Καί, τό χειρότερο γι᾿ αὐτές, δέν ἀναρωτιοῦνται: Εἶναι σωστό νά φορτωθεῖ ἡ ᾿Εκκλησία ἐνώπιον τῶν μή χριστιανικῶν λαῶν τίς εὐθύνες γιά τίς κακές στιγμές τῆς εὐρωπαϊκῆς ἱστορίας; Ποιός μπορεῖ νά ἀποκλείσει, ὅτι θά ἀποστραφοῦν τήν ᾿Εκκλησία τοῦ Χριστοῦ λαοί, πού ἔχουν ὑποφέρει ἀπό τούς Εὐρωπαίους, ὅταν στό σύνταγμα τῆς Εὐρώπης θά διακηρύσσεται ἐπίσημα ὁ Χριστιανισμός ὡς κινητήριος ἄξονας τοῦ εὐρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ; Βεβαίως, δέν εἶναι ὑπεύθυνη ἡ ᾿Εκκλησία τοῦ Χριστοῦ γιά τά σχίσματα, τίς διαιρέσεις, τούς θρησκευτικούς πολέμους, πού ματοκύλισαν ὅλη τήν ἤπειρο, ἔστω καί ἄν εἶχαν τήν εὐλογία ἤ τήν καιροσκοπική ἀνοχή ποικίλων ἐκκλησιαστικῶν κατεστημένων, πού λειτουργοῦσαν ὡς κέντρα ἐξουσίας καί ὑπηρετοῦσαν ταξικά ἤ ἐθνικά συμφέροντα μᾶλλον, παρά τό ἔργο τοῦ Χριστοῦ στή γῆ. ῾Η ἀληθινή ᾿Εκκλησία, ὅσον ἀπίστευτο καί ἄν φαίνεται, δέν μπορεῖ νά κατηγορηθεῖ γιά τίς σταυροφορίες, πού δέν ἦταν παρά ἐπεκτατικές ἐκστρατεῖες, προσχηματικά ταγμένες κάτω ἀπό τή σημαία τοῦ Σταυροῦ, ἔστω καί ἄν συνέπραξαν σ᾿ αὐτές ρασοφόροι ἡγέτες, μηδέ τοῦ Πάπα ἐξαιρουμένου. Δέν μποροῦμε νά προσάπτουμε στήν ᾿Εκκλησία τά ἀποτρόπαια ἐγκλήματα κατά τῆς ἀνθρωπότητας ἀπό τήν ἀποικιοκρατία καί τό δουλεμπόριο, ἀπό τήν ἄγρια ἐκμετάλλευση τῶν λαῶν, πού διαπράχθηκαν κάτω ἀπό τήν ὀμπρέλα τῶν δομῶν τῆς Εὐρώπης, μεταξύ τῶν ὁποίων καί ἡ θεσμοποιημένη θρησκεία της. Ποιός, ὅμως, μή Χριστιανός θά θεωρήσει τό Χριστιανισμό τῆς Εὐρώπης ἀνεύθυνο γιά ὅλα αὐτά;

Οἱ ᾿Ορθόδοξοι ναρκισσεύονται διότι, ὅπως λέει ἡ ἱστορία, δέν εἶχαν συμμετοχή στά παραπάνω δεινά καί ἀναρρωτιοῦνται αὐτάρεσκα: “Ποιά σχέση ἔχει ὁ μετακαρλομάγνειος εὐρωπαϊκός Χριστιανισμός μέ τήν ἀποστολικοπατερική παράδοση καί τή συνέχειά της, τήν ᾿Ορθοδοξία τῶν ῾Αγίων μας;” (πρωτ. Γ. Μεταλληνός, www.orthodoxnet.gr). ῾Ο προσδιορισμός “᾿Ορθοδοξία τῶν ῾Αγίων μας” εἶναι βαρυσήμαντος. ῾Η ἐντιμότητα, ὡς τόσο, ἀπαιτεῖ νά τεθοῦν καί οἱ ᾿Ορθόδοξοι μπροστά σέ ἕνα παρεμφερές ἐρώτημα: “Ποιά σχέση ἔχει ἡ δική μας ᾿Ορθοδοξία μέ τήν ἀποστολικοπατερική παράδοση καί τή συνέχειά της, τήν ᾿Ορθοδοξία τῶν ῾Αγίων μας;” Κατά τί διαφέρουμε ἀπό τούς Δυτικούς; Σχολιάζοντας τό κλίμα στή σύγχρονη Ρωσία, μετά τήν κατάρρευση τοῦ ὑπαρκτοῦ σοσιαλισμοῦ καί τήν ἐνίσχυση τῆς θέσεως τῆς Ρωσικῆς ᾿Ορθόδοξης ᾿Εκκλησίας, ὁ ᾿Α. Σολζενίτσιν εἶπε σέ συνέντευξή του κάτι, πού ἰσχύει γιά κάθε ᾿Ορθόδοξη χώρα τῶν καιρῶν μας· “Τά τελευταῖα δώδεκα χρόνια ἔχω σταματήσει νά βλέπω τή Ρωσία σάν κάτι τό πολύ διαφορετικό ἀπό τή Δύση... Θά ἔπρεπε νά μήν χρησιμοποιοῦμε τή λέξη “Δύση”, ἀλλά τή λέξη “μοντερνισμός”. ῾Ο μοντέρνος κόσμος (πού περιλαμβάνει ὅλο σχεδόν τόν κόσμο)” (www.orthodox-news.netfirms.com, 9/6/2003).

Θά εἴμαστε ἀσυγχώρητα ἀφελεῖς, ἄν θεωρούσαμε ὅτι οἱ ᾿Ορθόδοξες χῶρες εἶναι ἐφικτό νά ὑπάρξουν σάν ἀπομονωμένες νησίδες, ἔξω ἀπό αὐτόν τόν “μοντέρνο κόσμο”. ῾Η φθορά ἔχει ἤδη εἰσχωρήσει καί μέσα σέ αὐτές. Μήπως λείπουν ἀπ᾿ αὐτές οἱ “Καρλομάγνοι”, ἄρχοντες, πού μέ τή σπάθη τῆς ἰσχύος τους κρατοῦν αἰχμάλωτη τήν ᾿Εκκλησία, θεραπαινίδα καί κράχτη τῆς ἐξουσίας τους; Μήπως οἱ ᾿Ορθόδοξες ᾿Εκκλησίες δέν διοικοῦνται ἀπό μικρούς ἤ μεγάλους “Πάπες”, (λίγες οἱ ἐξαιρέσεις!), πού διαπλέκονται μέ τήν ἀπάτη, τή χλιδή, τή λαγνεία καί τή μέθη τῆς καρλομάγνειας ἐξουσίας, εἰς βάρος τῆς ᾿Εκκλησίας; ῾Η ᾿Ορθοδοξία βρίσκεται στό μάτι τοῦ κυκλώνα. Δέν ὑπάρχει διέξοδος σωτηρίας ἄλλη ἀπό τήν παλιά συνταγή τήν ἅγια ἀντίσταση τῶν ᾿Αποστόλων καί τῶν ῾Αγίων Πατέρων. Πόσοι θά τούς ἀκολουθήσουν; Σίγουρα λίγοι, πού ἀναπόφευκτα θά βρεθοῦν στό εὐλογημένο περιθώριο...

῞Ενα ταπεινό, χαμηλῶν τόνων, φυλλάδιο δίδει κάποιο φῶς ἐλπίδας γιά μιά ἐκ τῶν κάτω ἀντίσταση. ᾿Αντιγράφουμε τό σχετικό σχόλιό του (“᾿Ενοριακή Κίνησις”, ᾿Ιούνιος 2003, Πάτραι): «῾Η ἀπολυταρχική διοίκησις πολλῶν ᾿Αρχιερέων καί ἱερέων εἶναι τό μεγάλο πρόβλημα τῆς ᾿Ενορίας-᾿Εκκλησίας καί μέ μαθηματική ἀκρίβεια ὁδηγεῖ πολλούς πιστούς εἰς τήν ἀδιαφορία ἤ τήν βιαίαν ἀντίδρασιν, πράγματα τά ὁποῖα δέν οἰκοδομοῦν. Δυστυχῶς τήν ἀδιαφορία τήν ἑρμηνεύουν ὡς συμφωνία καί “δρέπουν τίς δάφνες τῶν κατορθωμάτων τους”, τήν δέ βιαίαν ἀντίδρασιν τήν θεωροῦν πάντοτε ὡς προϊόν τῶν “σκοτεινῶν δυνάμεων”. Βεβαίως δέν λείπει καί ἡ μερίδα ἐνοριτῶν-πιστῶν οἱ ὁποῖοι εἶναι περισσότερο ἤ λιγότερο κοντά εἰς τήν θρησκοληψίαν, ἡ ὁποία ἀφελῶς συμφωνεῖ μέ ὅλα. Αὐτή εἶναι ἡ πιό εὐκολοεκμετάλλευτος μερίδα ἀπό τήν κάθε εἴδους ἐξουσία” (οἱ ὑπογραμμίσεις εἶναι δικές μας).    

῾Ο προβληματισμός τῶν ὅποιων Εὐρωπαίων πιστῶν εἶναι ἀνάγκη νά ἀποκτήσει βαθειές ὑπαρξιακές προεκτάσεις. Ποιό εἶναι τό ἰδανικό τοῦ Εὐρωπαίου Χριστιανοῦ, ὁ Τελώνης ἤ ὁ Φαρισαῖος; Μέ ἄλλα λόγια, αὐτός, πού μπορεῖ νά δεῖ κατάματα τήν ἀναξιότητά του νά λέγεται Χριστιανός, καί ζητᾶ ἔλεος ἀπό ᾿Εκεῖνον, γιατί στό διάβα τῆς ἱστορίας ἔγινε αἰτία νά βλασφημεῖται τό ἅγιο ὅνομά Του “ἐν τοῖς ἔθνεσι”; ῎Η αὐτός, πού αὐτοθαυμάζεται προβάλλοντας τή θρησκευτική καί πολιτιστική ὑπεροχή του, τίς ἱστορικές περγαμηνές του, καί βλέπει ἀφ᾿ ὑψηλοῦ ὅλους τούς ἄλλους λαούς, κρίνοντάς τους χρήσιμους μόνο ὅταν μεγαλύνουν τά ἐπιτεύγματά του, ἄξιους λόγου μόνο στό μέτρο πού θέλουν νά τόν μιμηθοῦν;

῾Ο Τελώνης, πάντως, ὑπῆρξε πάντα ἡ μόνη ἐλπίδα τοῦ κόσμου!