Ἄρθρο ἀπό τό περιοδικό «Ἐλεύθερη Πληροφόρηση», τεῦχος 135, 16 Ἰουνίου 2004

Τό βαθύ χάσμα

 

Μητροπολίτου Ἀττικῆς και Μεγαρίδος Νικοδήμου

Προσπαθῶ νά μετρήσω τό χάσμα, πού χωρίζει καί διαστέλλει τήν Ὀρθόδοξη Παράδοση ἀπό τά σύγχρονα σχήματα καί τό βρίσκω ἀπύθμενο. Διακρίνω καί στίς δυό ὄχθες τόν ἄνθρωπο. Τήν ὕπαρξη, πού διατρέχει τόν κύκλο τῆς ζωῆς της καί γράφει ἱστορία. Πάντοτε ἀνήσυχη. Πάντοτε στοχαστική. Πάντοτε ἐρευνητική τοῦ ὑλικοῦ σύμπαντος καί τῆς ἄπιαστης αἰωνιότητας. Ὅμως, ἡ τάφρος, πού χωρίζει τόν ἄνθρωπο τοῦ “χθές” ἀπό τόν ἄνθρωπο τοῦ “σήμερα” εἶναι τόσο πλατειά καί τόσο βαθειά, πού δέ γεφυρώνεται. Ὅσοι περπατοῦν καί μοχθοῦν σέ τούτη τήν ὄχθη, στήν ἐπικαιρότητα, γυρίζουν τίς πλάτες στίς ἀποσκευές τῶν προγόνων, περιφρονοῦν τό συναγμένο θησαύρισμα τῆς Ὀρθόδοξης πνευματικότητας καί ἀρνοῦνται πεισματικά νά ἐνσωματώσουν στήν πνευματική τους περιουσία τήν ἐμπειρία τῆς ἱστορίας. Συνεπαρμένοι, ἀλλ᾿ ὄχι διδαγμένοι, ἀπό τά ἐντυπωσιακά ἀνοίγματα τῆς ἐπιστήμης καί ἀπό τήν πρόοδο τῆς ἐκλεπτυσμένης τεχνολογίας, εἰσηγοῦνται καί προπαγανδίζουν, ὁλοένα, καινούργια πατήματα. Καί διαφημίζουν, ἀσταμάτητα, νεόκοπες ἐμπειρίες. Ἄλλο προφίλ γιά τόν ἄνθρωπο. Ἄλλο νοηματισμό τῆς ὑπαρξιακῆς του ἀνέλιξης. Ἄλλη ἐκτίμηση τῶν ἀναγκῶν του καί τῶν προβληματισμῶν του. Ἄλλη ποσότητα καί ποιότητα τῆς εὐτυχίας του.

Φυλλομετρῶ, μέ ἐπιστημονικό ἐνδιαφέρον, ἀλλά καί μέ ὑπαρξιακή ἀγωνία, τήν ἀνθρωπολογία τῆς νεωτερικότητας. Τίς θεωρίες τῆς ἀνθρωπογένεσης. Τά στοιχεῖα ταυτότητας τοῦ εἴδους μας. Καί αἰφνιδιάζομαι. Οἱ σύγχρονοι ἀναλυτές, ἐνταγμένοι δουλικά στά κατεστημένα σχήματα, προσπαθοῦν νά ἀναδείξουν τόν ἄνθρωπο, ὡς τό μακρότατο ἐγγόνι τοῦ χιμπατζῆ. Ὡς ἕνα ἐξελιγμένο ζῶο. Τίποτα περισσότερο. Καί αὐτό, δίχως νά κατορθώνουν νά στερεώσουν τήν προπαγάνδα τους μέ ἐπιστημονική τεκμηρίωση. Δίχως νά μποροῦν νά ἑρμηνεύσουν τήν ἀσύγκριτη καί ἀσύλληπτη προικοδοσία τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης μέ τό λογικό, μέ τήν ἐλευθερία, μέ τήν εὐαισθησία καί τήν εὐθύνη τῶν προσωπικῶν της ἐπιλογῶν. Διαβάζοντάς τους ἤ ἀκούγοντάς τους, μπαίνω στή σκότωση. Βλέπω τόν ἄνθρωπο νά ξεγυμνώνεται ἀπό τό μεγαλεῖο. Καί ἡ τροχιά τῆς ζωῆς νά γίνεται πρόσκαιρη, ἀνοημάτιστη λάμψη.

Σέ ἄλλο κλίμα καί σέ ἄλλο φῶς ἡ σεβάσμια προσέγγιση τοῦ ἀνθρώπου, πού μᾶς κληροδότησε ἡ ᾿Ορθόδοξη ἐμπειρία μας. Ἐκεῖ συναντῶ τό θάμβος καί τό δέος. Τήν ἔκπληξη μπροστά στό μεγαλεῖο τοῦ τελειότατου πλάσματος. Καί τήν εὐθύνη γιά τή διαχείριση τῶν θείων δωρημάτων. Ὁ Θεός δημιουργεῖ τόν ἄνθρωπο “οἷον τινά κόσμον ἕτερον, ἐν μικρῷ μέγαν... ἐπίγειον καί οὐράνιον, πρόσκαιρον καί ἀθάνατον, ὁρατόν καί νοούμενον..” (ἅγιος Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνός). “Εὐθύς ἐκτίσθης καί ἄρχων ἐκτίσθης” (ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης). “Κάτω κεῖται ἄνθρωπος, καί ἡ χείρ κάτω, ἀλλ᾿ ἡ διάνοια ἀναβαίνει, καί διά τῆς τέχνης ἐφικτά γίνεται τῷ ἀνθρώπῳ πάντα” (Μέγας Βασίλειος). Παντοῦ, στό στοχασμό καί στήν πρακτική τῶν ἐργατῶν τοῦ πνεύματος, ὅπως ἀποτυπώθηκε στήν Ὀρθόδοξη Παράδοσή μας, ὑπογραμμίζεται τό μεγαλεῖο τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης, ἡ χαρισματική προικοδοσία της μέ τό λογικό, ἡ ἀνάδειξή της σέ βασιλέα καί διαχειριστή ὁλόκληρης τῆς Δημιουργίας.

Καί σκέπτομαι, μέ πόνο, ἀλλά καί πικρία. Ποιά βέβηλα χέρια ἔσκαψαν τά χάσμα, ἔσπειραν στό σύγχρονο ἀγρό τῆς ἱστορίας τό μίσος πρός τήν ἐξαγιασμένη καί καταξιωμένη Παράδοση καί θεσμοθέτησαν τήν κτηνωδία; Ποιοί καί γιατί ὑποβάθμισαν τόν ἄνθρωπο σέ ἄψυχη μηχανή, σέ δοῦλο καί σκλάβο τῶν ἰσχυρῶν τῆς γῆς, σέ ἀντικείμενο ἐκμετάλλευσης, σέ μάζα, πού ζωογονεῖται καί ἀξιολογεῖται μόνο, ὅταν ὑποτάσσεται τυφλά στίς ντιρεκτίβες τῶν δυναστῶν, ὅταν δέχεται νά τροφοδοτεῖται μέ τίς μεταλλαγμένες (δῆθεν πνευματικές) τροφές καί νά ἀναμεταδίδει μηχανικά τά συνθήματα τῆς πολιτικῆς καί οἰκονομικῆς ὀλιγαρχίας; Σκέπτομαι, προβληματίζομαι, ἀλλά δέ βρίσκω ἀπόκριση.