Ἄρθρο ἀπό τό περιοδικό «Ἐλεύθερη Πληροφόρηση», τεῦχος 225, 16 Μαρτίου 2008

Ἐπιλογές... “στό πόδι”

 

Μητροπολίτου Ἀττικῆς και Μεγαρίδος Νικοδήμου

Ὄραμα ἡ πρόοδος. Καθολικό καί διαχρονικό. Ὄχι, ἀποκλειστικά, σημερινό. Καί ὄχι προνόμιο μιᾶς ἐλίτ. Σύμφυτο μέ τή λογική ἀνθρώπινη ὕπαρξη, τό βασιλιά καί διαχειριστή τῆς σύνολης, ἀπέραντης Δημιουργίας. Μέ ἄνοιγμα χρόνου, ὅση ἡ ἡλικία τοῦ ἀνεξερεύνητου σύμπαντος καί ὅση ἡ ἱστορική διαδρομή τοῦ ἀνθρώπινου γένους. Ἀπό τότε, πού ὁ ἄνθρωπος σήκωσε τό βλέμμα γιά νά θαυμάσει τούς οὐρανούς, ἀπό τότε, πού ἅπλωσε τό χέρι του, γιά νά ψαύσει τό χορτάρι τοῦ ἀγροῦ ἤ τή σκληρή πέτρα, ἀπό τότε, πού σμίλεψε τό πρῶτο, χοντροκομμένο ἐργαλεῖο του καί ἔκρυψε στή γῆ τόν πρῶτο σπόρο, ἡ κούρσα τῆς γνωστικῆς ἀνάπτυξης, τῆς τεχνολογικῆς ἐξέλιξης καί τῆς πολιτιστικῆς προόδου μπῆκε σέ ρυθμό ἐπιτάχυνσης. Ἀπό μέρα σέ μέρα, ἀπό χρόνο σέ χρόνο, ἀπό αἰώνα σέ αἰώνα ἡ γνώση διογκώνεται. Καί ἡ ἀξιοποίηση τῶν φανερῶν καί κρυμμένων θησαυρῶν τοῦ πλανήτη μας καί τοῦ σύμπαντος, γίνεται καθημερινός μόχθος, μέ στόχο τήν ἐκμετάλλευση καί τήν ἀπόλαυση.

Καί, καθώς “τά πάντα ρεῖ” καί ἡ εὑρηματικότητα διευρύνεται, οἱ κατακτήσεις πολλαπλασιάζονται καί τό ἱστορικό κάδρο ἀλλάζει. Ἡ χτεσινή μηχανή ἀχρηστεύεται καί ἡ ἐκσυγχρονισμένη μπαίνει στή θέση της. Ἡ ἄποψη, πού προβαλλόταν σάν εὐφυής πρόσβαση στά μυστήρια τοῦ σύμπαντος, ἀκυρώνεται καί ἡ διάδοχη λανσάρεται, σάν ἑπόμενος ἐπιστημονικός βηματισμός. Ὅλα σέ μιά ροή, ὅλα σέ μιά προοδευτική ἀνάπτυξη.

Σέ ροή καί σέ συνεχή ἀναμόρφωση καί οἱ προσωπικές ἐπιλογές τοῦ βίου. Ἡ διαμόρφωση τοῦ πίνακα τῶν ὁραμάτων τῆς ἀνήσυχης ὕπαρξης. Ἡ ὑπέρβαση καί ἀπόρριψη ἐκείνου, πού ἦταν ἤ πού -ἐπιπόλαια- χαρακτηρίστηκε παλιό, περιττό, ἄχρηστο. Καί ἡ υἱοθέτηση τοῦ νέου, πού ἐγγυᾶται τήν πρόοδο ἤ ἁπλῶς διαφημίζεται ὡς μοχλός ἀνύψωσης στήν ἐξέδρα τοῦ μοντερνισμοῦ καί τῆς φαντασμαγορικῆς προβολῆς.

Νοιώθω τήν ἀνάγκη καί τό χρέος νά θέσω ἕνα ἐρώτημα. Στόν ἑαυτό μου καί στούς γύρω μου. Ὑπάρχουν ἐνδείξεις, πού νά μᾶς ἀποδεικνύουν καί νά μᾶς πείθουν, ὅτι κατά τή νεότερη ἐποχή μας, κατά τήν ἱστορική περίοδο τοῦ πολυδιαφημισμένου διαφωτισμοῦ καί τοῦ ἐκτροχιασμένου μοντερνισμοῦ, τά ἐρεθίσματα, πού γεννοῦν τή μανία τῆς ἀλλαγῆς καί τά συνθήματα, πού δρομολογοῦν τή σημερινή “προοδευτική” πολιτιστική ἀναβάθμιση ἐκπορεύονται ὅλα ἀπό τό ἐργαστήρι τῆς ἐπιστήμης καί ἀπό τό σοφά στημένο καί μέ ἀνθρωπιστικά κριτήρια ὀργανωμένο πολυδαίδαλο βιομηχανικό κολοσσό; Αὐτό, πού εἰσφέρεται καί αὐτό, πού διαφημίζεται, ὡς ἀπάντηση στά ἀγωνιώδη ὑπαρξιακά μας ἐρωτήματα καί ὡς εἰσφορά στήν ἀναβάθμιση τῆς προσωπικότητάς μας, εἶναι λόγος εὐθύνης ἤ ἀποτελεῖ σχεδίασμα ἐξανδραποδισμοῦ τῆς προσωπικότητας καί πρόσδεσής της σέ ἀλλότρια συμφέροντα;

Στήν ἐπιστήμη -τουλάχιστο σέ κάποιους σημαντικούς κλάδους της- πίσω ἀπό κάθε καινούργια ἄποψη καί πίσω ἀπό τά ἐξελιγμένα προγράμματα δράσης, ὑπάρχει λιπαρή μελέτη καί ἀτέλειωτες δοκιμές. Στήν ἰατρική, π.χ., δέν ἐφαρμόζεται μιά καινούργια, προοδευτική μέθοδος ἀντιμετώπισης τῆς ἀρρώστιας, ἄν δέν ὁλοκληρωθοῦν οἱ ἔρευνες καί ἄν δέν ἀκολουθήσει μακρά σειρά δοκιμῶν. Ἄν δέν πειστοῦν οἱ ἐρευνητές καί οἱ ἐξειδικευμένοι θεράποντες τοῦ ἀνθρώπινου βιολογικοῦ σκήνους, ὅτι ἡ νέα πρακτική θά φέρει καλύτερο καί ταχύτερο ἀποτέλεσμα. Στό στήσιμο καί στήν ἐμπορευματοποιημένη διαφήμιση τοῦ καθημερινά ἐναλλασσόμενου καί ἐκμοντερνιζόμενου life style ποιές ἀνθρωπολογικές ἔρευνες δικαιολογοῦν καί ἐπιβάλλουν τίς ἀλλαγές; Ποιές δοκιμές ἔχουν γίνει, για νά ἐξασφαλίσουν τή σταθερότητα καί τήν ἀποτελεσματικότητα τῶν καινούργιων προτάσεων; Καί ποιές στατιστικές πείθουν γιά τήν ἀξία τους καί γιά τήν ἐξασφάλιση τοῦ κάθε ἀποδέκτη καί χρήστη ἀπό τήν ἐμπλοκή σέ συνειδησιακές περιπέτειες καί ἀπό τό κατρακύλισμα στό χάος τῆς ἀφασίας; Ἄν τό καινούργιο ὅραμα, ἄν ἡ μοντέρνα πρόταση στόχων καί καθημερινῶν ἀγωνισμάτων, ἀντί νά ἀνεβάσει τό δείκτη τῆς προόδου, συντελέσει στήν καταβύθιση τῆς ὕπαρξης στήν ἀπογοήτευση -ὅπως διαπιστώνουμε σήμερα νά συμβαίνει σέ μυριάδες συνανθρώπων μας-  ποιός θά χρεωθεῖ τήν εὐθύνη καί ποιός θά ἀναλάβει τό βαρύ ἔργο τῆς ἀνόρθωσης; Οἱ ἀποτυχίες στή στόχευση τῶν ἰδανικῶν καί τῶν στόχων ζωῆς ὑπεραφθονοῦν σήμερα καί ἐπικαλύπτουν μέ σκοτεινές διαπιστώσεις τά ταμπλώ τῶν ἐντυπωσιακῶν διαφημίσεων.

Θεωρῶ ἐνδεχόμενο, νά μοῦ προταθεῖ ὁ ἀντίλογος, ὅτι οἱ μεγάλοι Διεθνεῖς Ὀργανισμοί, τά κατεστημένα καί ἀναγνωρισμένα κέντρα μελέτης καί ἀποφάσεων, ἐπεξεργάζονται τή σύγχρονη προβληματική καί ψηφίζουν ὅρους καί κανόνες, πού ἀποβλέπουν ἀποκλειστικά καί μόνο στήν ἀναβάθμιση τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου. Στήν ἐξασφάλιση τῶν ἀναγκαίων ἐλευθεριῶν. Καί στή βελτίωση τῆς ποιότητας τῆς ζωῆς του. Κανένας δέν ἀμφισβητεῖ, ὅτι οἱ Ὀργανισμοί αὐτοί ὑπάρχουν καί λειτουργοῦν ἀσταμάτητα. Ἀλλά, μέ κόστος δυσεξαρίθμητο. Καί μέ ἀποτελέσματα κατώτερα τῆς μηδενικῆς βάσης. Πίσω ἀπό τούς ἐντυπωσιακούς καί δαιδαλώδεις αὐτούς μηχανισμούς, καμουφλάρονται οἱ ὑπερδυνάμεις τῆς κοσμικῆς ὑπερεξουσίας, πού μηχανεύονται τήν καταδυνάστευση τῶν ἀδύνατων καί οἱ ἡγεμόνες τοῦ πλούτου, πού μεθοδεύουν τήν παγκόσμια ἐκμετάλλευση καί τήν ἁρπαγή καί τοῦ τελευταίου “κοδράντη”, ἀπό τήν τσέπη τοῦ φτωχοῦ καί ἀνυποψίαστου.

Θά ἀνοίξω, ὅμως καί μιά ἄλλη παράγραφο στή διερεύνηση τοῦ καυτοῦ αὐτοῦ θέματος: Οἱ διαφημιστές τῆς “προόδου”, τά κυρίαρχα αὐτά τέρατα τῆς ἐποχῆς μας, μιλοῦν γιά μιά τόσο τρεχάτη καί βίαιη προοδευτική ἀνανέωση, πού δέν προλαβαίνεις μήτε νά τήν προσδιορίσεις μέ ἀκρίβεια, μήτε νά τή δοκιμάσεις μέ ἄνεση. Συχνά τούς ἀκοῦμε νά μιλοῦν γιά τό modus vivendi τῆς δεκαετίας τοῦ ᾿60 ἤ τοῦ ᾿70 ἤ τοῦ ᾿80. Σά νά διαπραγματεύονται τήν ἐξέλιξη μεγάλων ἱστορικῶν περιόδων, πού σταδιακά ἄλλαξαν τό σκηνικό τῆς καθημερινότητας καί ἀνέβασαν σέ ἄλλο ἐπίπεδο μορφωτικῆς καί πολιτιστικῆς ἀνάπτυξης τήν ἀνθρώπινη ὑπόσταση. Αὐτή ἡ πυκνότητα τῶν ἀλλαγῶν καί ἡ διαφήμιση τοῦ ἐκμοντερνισμοῦ ὡς μηχανῆς, πού δουλεύει μέ ταχύτητες ἀσύλληπτες, εἶναι κραυγαλέα ἀπόδειξη τοῦ γεγονότος, ὅτι οἱ ἐκμοντερνιστικές ἐπιλογές γίνονται στό “πόδι”, δίχως τήν ἀπαραίτητη βάσανο καί δίχως τήν ἀναφορά στήν ἀνθρώπινη ὕπαρξη καί στούς βαθύτερους προβληματισμούς της. Τό μόνο κίνητρο, πού ἐνεργοποιεῖ τή μηχανή τῆς “προοδευτικῆς ἀνάπτυξης”, εἶναι ἡ ἐκμετάλλευση, ἡ καθυπόταξη καί ὁ πλουτισμός τῶν προνομιούχων.