Ἀπό τό περιοδικό «Ἐλεύθερη Πληροφόρηση», τεῦχος 85, 16 Μαίου 2002.
Ἀποστολική παράδοση
καί παραχάραξη
Ἐλευθερίου Χ. Οἰκονομάκου
Πολλοί νοσταλγοῦν τήν ᾿Εκκλησία τῶν ᾿Αποστόλων καί τῶν ἀποστολικῶν Πατέρων, τό διαχρονικό ἐκεῖνο πρότυπο καί σημεῖον ἀναφορᾶς γιά τίς ᾿Εκκλησίες κάθε τόπου καί κάθε ἐποχῆς. ῾Η νοσταλγία, ὅμως, αὐτή εἶναι συνάμα καί ἀγκάθι στή συνείδηση ὅσων ἀναζητοῦν τή γνησιότητα: ῾Η ᾿Εκκλησία μας σήμερα, πού τόσο διαφέρει ἐξωτερικά ἀπό ἐκείνη τῶν πρώτων αἰώνων, μήπως περιπλανιέται μακριά ἀπό τή γνήσια ἀποστολική παράδοση; Μήπως ἔχουν παρεισφρήσει στοιχεῖα ξένα, πού παραχαράσσουν τή γνησιότητά Της; ῾Η ἀποστολικότητα τῆς ᾿Εκκλησίας εἶναι ἕνα ἀπό τά γνωρίσματά Της, πού διακηρύσσεται στό “Σύμβολο τῆς Πίστεως”. ῾Η ᾿Εκκλησία εἶναι καί λέγεται ᾿Αποστολική στό μέτρο πού μένει ἀναλλοίωτη, ὅπως Τήν παρέδωσε ὁ θεῖος ῾Ιδρυτής Της, ὁ Χριστός, στούς ᾿Αποστόλους καί μέσῳ αὐτῶν στόν κόσμο. ῾Ο χαρακτήρας τῆς ᾿Εκκλησίας εἶναι μυστηριακός. ῾Η ᾿Εκκλησία χαρακτηρίζεται ὡς τό “μυστικό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ”. Εἶναι ἡ θεία Ζωή Του, πού παραμένει στόν κόσμο σ᾿ ὅλη τήν ἱστορική πορεία του. ῞Ολη ἡ ᾿Εκκλησία εἶναι ἕνα Μυστήριο. Καί αὐτό τό Μυστήριο τό διασφαλίζει γιά τή σωτηρία τοῦ κόσμου ἡ ἀποστολικότητά Της.
῾Ο Χριστός, ὅταν ἦλθε ὡς ἄνθρωπος στή γῆ, μπῆκε κάτω ἀπό τούς ὅρους τῆς ζωῆς τῶν πεπτωκότων ἀνθρώπων, μέ ἐξαίρεση τήν ἁμαρτία. ῎Ετσι καί ἡ ᾿Εκκλησία, καθώς ἁπλωνόταν πάνω στή γῆ, χωρίς νά ταυτισθεῖ μέ κανένα λαό καί διατηρώντας τήν ὑπερεθνική οἰκουμενικότητά Της, ζυμώθηκε μέ τούς λαούς καί βίωσε τά ἱστορικά πεπρωμένα τους. Χρειάστηκε νά υἱοθετήσει πολλούς θεσμούς τους. ῏Ηταν ἀναπόφευκτο νά ἀποκτήσει δομές διοικήσεως, νομική ὑπόσταση, κοινωνικό προφίλ καί τυπικά λατρείας, γενικά, τρόπους ὑπάρξεως καί ἐκφράσεως, πού δέν ὑπῆρχαν στήν ἀποστολική ἐποχή. Τό γεγονός, ὅμως, αὐτό δέν παραχάραξε τήν ἀποστολικότητά Της. Κανείς σοβαρός νοσταλγός τῆς γνησιότητας τῆς ᾿Εκκλησίας τῶν ᾿Αποστόλων δέν ἰσχυρίζεται ὅτι πρέπει ἡ σημερινή ᾿Εκκλησία νά υἱοθετήσει τόν τρόπο ὑπάρξεως ἐκείνης.
῾Η παραχάραξη ἀρχίζει ἀπό τή στιγμή πού ἡ ᾿Εκκλησία παύει νά ὑπάρχει ὡς Μυστήριο, πού ἔχει θεσμούς, καί γίνεται Θεσμός, πού ἔχει μυστήρια (᾿Α. Σμέμαν). ῞Οταν, μέ ἄλλα λόγια, τό βάρος πέφτει στά θεσμικά στοιχεῖα, μέ τά ὁποῖα προσδιορίζεται μέσα στόν κόσμο, καί περιθωριοποιεῖται ὁ μυστηριακός χαρακτήρας Της. ῞Ολα αὐτά τά στοιχεῖα ἀποτελοῦν τό περίβλημα τῆς οὐσίας Της. ῞Οσο ἀναπόφευκτα, ὅσο πολύτιμα καί ἄν εἶναι, ὅσο βάρος ἐμπειριῶν ἁγιότητας καί ἱστορικῆς μνήμης καί ἄν φέρουν, μπροστά στό ἀτίμητο Μυστήριο, τό ὁποῖο περιβάλλουν, εἶναι σκύβαλα. ᾿Εδῶ ἔγκειται ὁ μεγάλος πειρασμός τῶν ᾿Ορθοδόξων ᾿Εκκλησιῶν τῶν καιρῶν μας, ὅπως ἀναδεικνύεται ἀπό ἐνέργειες καί δηλώσεις τῶν προκαθημένων τους. ῎Ας δοῦμε μερικά παραδείγματα.
Α. Τά παγιωμένα ἱστορικά προνόμια γίνονται πέτρα σκανδάλου. ῾Ο Πατριάρχης κ. Βαρθολομαῖος ἔχει δηλώσει: “῞Οταν διαπιστώσουμε ὅτι διακυβεύονται ἤ ἐποφθαλμιοῦνται ἤ κινδυνεύουν τά ἱστορικά καί κανονικά δίκαια καί προνόμια τά ὁποῖα ἔχει τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο ὡς Πρωτόθρονος ᾿Εκκλησία, τότε δέν εἶναι δυνατόν νά ἀδιαφορήσουμε” (“᾿Αδέσμευτος”, 12-4-2001). ᾿Ανάλογες δηλώσεις κάνουν καί ἄλλοι προκαθήμενοι ὑπερασπίζοντας ἱστορικά καί κανονικά δίκαια καί προνόμια τῶν δικῶν τους θρόνων. ᾿Από ποιούς κινδυνεύουν αὐτοί οἱ θρόνοι; ᾿Από τίς ἀδελφές ᾿Εκκλησίες καί τούς προκαθημένους τους! ῾Υπό τό κράτος αὐτῆς τῆς καχυποψίας, ἀκόμα καί στίς ἀνταλλαγές ἐπισκέψεων τῶν προκαθημένων, πού ὅσο πάει γίνονται καί πιό πυκνές, ἐπικρατεῖ μιά ἐπίφαση ἑνότητας. “Παγιδευμένοι οἱ λειτουργοί τῆς ἀγάπης καί τῆς ἑνότητας ἀπό τά κατάλοιπα τῶν ἱστορικῶν μορφωμάτων καί παγιωμένων προκαταλήψεων” ἀδυνατοῦν νά καταπιασθοῦν μέ τά σοβαρά προβλήματα τῆς παγκόσμιας ᾿Ορθοδοξίας. “Τό τυπικό παραγεμίζεται μέ ἐπίσημες δοξολογίες, μέ ἀνταλλαγή βαρύτιμων δώρων, μέ τυποποιημένες, κατά κανόνα ξύλινες, προσφωνήσεις, μέ Συβαριτικά δεῖπνα, μέ τουριστικές περιηγήσεις καί μέ τίποτα ἄλλο. ῞Ενας ἀλλόκοτος φόβος ἐμποδίζει τό διάλογο νά προχωρήση στήν περιοχή τῶν καυτῶν προβλημάτων. Τά αἰχμηρά θέματα (σσ, πού διχάζουν τούς ᾿Ορθοδόξους, ὅπως, π.χ., ἐκεῖνα τῶν δικαιοδοσιῶν καί τῆς διασπορᾶς) ἀπωθοῦνται συστηματικά στό περιθώριο” (Μητροπ. ᾿Αττικῆς Νικοδήμου: “῾Η ἑνότητα τῆς ᾿Ορθοδοξίας”, 1999, σ. 48, 49).
Β. Εἶναι γεγονός ὅτι ἡ ᾿Εκκλησία σφράγισε τήν ἐθνική ταυτότητα πολλῶν λαῶν, μεταξύ τῶν ὁποίων καί ὁ δικός μας, ὅπως καί ὅτι σέ ἀνώμαλες καταστάσεις ἀνέλαβε, καλῶς ἤ κακῶς, ρόλο ἐθναρχικό. Εἶπε πρόσφατα ὁ ᾿Αρχιεπίσκοπος κ. Χριστόδουλος σέ ὁμιλία του στή Σχολή ᾿Εθνικῆς ᾿Αμύνης· “῾Η ᾿Εκκλησία εἶναι ἕνα ἀπό τά σύμβολα πού χρειάζεται ὁ λαός μας...” (῾Ημερησία 21-3-2002). Σέ παλαιότερο δέ κήρυγμά του εἶχε πεῖ ὅτι στόν τόπο μας ἔχουν δικαιώματα μόνον ὅσοι “βαδίζουν πάνω στά ἀχνάρια τῶν προγόνων μας, ἀχνάρια τά ὁποῖα εἶναι ἔντονα διαποτισμένα ἀπό τήν ᾿Ορθοδοξία...” (“᾿Ελευθεροτυπία” 8-10-2001). ῞Οση, ὅμως, ἀληθοφάνεια καί ἄν ὑπάρχει στίς θέσεις αὐτές, ὁ πειρασμός εἶναι ἐμφανής· ἐγκλωβίζουμε τήν ᾿Εκκλησία στά πλαίσια τοῦ ἔθνους, καί τήν τιμοῦμε σάν ἕνα σύμβολο, χρήσιμο γιά τήν ἐθνική ταυτότητα!
Γ. ῾Η ἐπιρροή τῆς ᾿Εκκλησίας στήν κοινωνία εἶναι αὐτονόητη. ῎Αλλο, ὅμως, ἡ ἠθική ἀναβάθμιση τῆς κοινωνίας διά τοῦ Εὐαγγελίου καί ἡ ἐπακόλουθη ἀπάμβλυση τῶν κοινωνικῶν ἀντιθέσεων, καί ἄλλο οἱ ἀγῶνες γιά τήν ἐπίλυση κοινωνικῶν προβλημάτων. Τό πρῶτο ἐμπίπτει στή σφαίρα δράσεως τῆς ᾿Εκκλησίας, τό δεύτερο, ὅμως, ὄχι. Εἶναι εὐθύνη τῆς πολιτικῆς. ῾Ο ᾿Αρχιεπίσκοπος ἐν τούτοις ἔχει δηλώσει: “Αὐτό πού μέ ἐνδιαφέρει εἶναι, σέ συνεργασία μέ τήν πολιτεία, νά συμβάλω στήν ἐπίλυση τῶν κοινωνικῶν προβλημάτων” (“Κέρδος”, 17-5-2001). ῎Η ἀκόμα: “῾Η ᾿Εκκλησία εἶναι κοντά στό λαό, βρίσκεται στήν πρωτοπορία τῶν κοινωνικῶν ἀγώνων...” (“᾿Ελεύθερος Τύπος” 5-6-2001)!
Τό σκάνδαλο εἶναι πασιφανές· τό μέγα Μυστήριο τῆς Ζωῆς καί τῆς Σωτηρίας, τό μοναδικό μήνυμά τῆς ᾿Εκκλησίας στόν κόσμο παραμερίζεται. ῎Εχασε, λοιπόν, ἡ ᾿Εκκλησία μας τήν ἐπαφή Της μέ τήν ἀποστολική παράδοση; ῎Αν μείνει κανείς στά διαδραματιζόμενα στή διοίκηση τῆς ᾿Εκκλησίας καί στή διαχείριση τῶν οἰκονομικῶν Της, στή χλιδή τῶν δημόσιων ἐμφανίσεων τῶν ἐκκλησιαστικῶν προσώπων, στά ἐπίσημα ταξίδια τους καί στίς διπλωματικές ἐπαφές τους μέ τούς ἑκάστοτε ἰσχυρούς τῆς γῆς, στόν πολυπράγμονα ἀκτιβισμό τους, τόν κάποτε σκανδαλώδη, ἴσως ἡ ἀπάντηση θά ἦταν θετική. ῾Η ᾿Εκκλησία, ὅμως, δέν εἶναι ὅπως Τήν ἐμφανίζουν στόν κόσμο οἱ βαρύγδουποι διαχειριστές τῶν ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων, οἱ σφετεριστές τῶν δικαιωμάτων τῆς “Μωσέως καθέδρας”, στήν ὁποία ἀνάξια “ἐκάθισαν” (πρβλ. Ματθ., κγ΄, 3). Τήν ᾿Αποστολική ᾿Εκκλησία, πού διαφυλάσσει γνήσια τήν ἀποστολική παράδοση τοῦ Μυστηρίου Της, θά Τήν συναντήσει κανείς σέ μικρές ὀάσεις διασκορπισμένες σέ ὅλη τή γῆ, μέσα στήν ἔρημο τοῦ σύγχρονου κόσμου καί τῶν θεσμῶν του. Εἶναι κάποιες ἐπισκοπές καί ἐνορίες μέ προϊσταμένους ἄνδρες εὔψυχους, πού φοβοῦνται καί σέβονται τό Θεό περισσότερο ἀπό τούς ἀνθρώπους. Κάποιες μοναστικές συνοδίες, πού τιμοῦν ἐμπράκτως τήν θεοφιλή ἀποταγή τους καί δέν ἐρωτοτροποῦν μέ τήν τύρβη τῆς φθορᾶς τοῦ κόσμου. Κάποιοι πιστοί, κληρικοί καί λαϊκοί, ἄνδρες καί γυναῖκες, πού μόνοι ἤ σέ ὀργανωμένες ὁμάδες ἀσκοῦν ἥσυχα καί ταπεινά ἱεραποστολή καί ἀγαθοεργία. Πάνω ἀπ᾿ ὅλα, εἶναι ὅσες ψυχές πονοῦν γιά τήν ᾿Εκκλησία καί, λιώνοντας στό καμίνι τοῦ χρέους τοῦ προσωπικοῦ τους δρόμου, σηκώνουν τά χέρια στόν οὐρανό καί μέ ἀγωνία δέονται: “Ναί, ἔρχου, Κύριε ᾿Ιησοῦ” (᾿Αποκ., κβ΄, 20).
