Πολύ ἐνδιαφέρον ἄρθρο ἀπό τήν «Ἐλεύθερη Πληροφόρηση» (τεῦχος 126, 1-2-2004). Τονίζει τήν πρακτική νά χρησιμοποιεῖται ἡ Ἐκκλησία γιά τονισμό τοῦ ἐθνικισμοῦ. Ἀντίθετη ἐργασία ἐπιτελεῖ τό Πανάγιο Πνεῦμα στήν Ἐκκλησία. Δέν χωρίζει διά τοῦ ἐθνικισμοῦ ἀλλά «εἰς ἑνότητα πάντας ἐκάλεσε».

Βαβέλ καί Πεντηκοστή

Τοῦ Ἐ. Χ. Οἰκονομάκου

Πρό ἔτους, τό ρωσικό πρακτορεῖο εἰδήσεων “Blagovest-info” μετέδωσε ὅτι ὁ Περιφερειάρχης τῆς Κεντρικῆς ῾Ομόσπονδης Περιφέρειας τῆς Ρωσίας, σέ ὁμιλία του στό Πανεπιστήμιο τῆς Μόσχας Lomonosov, εἶπε: “῾Ως Ρῶσος θεωρῶ ὅτι ἡ πατρίδα μας εἶναι ἡ ἐκλεκτή χώρα τοῦ Θεοῦ ... ῾Η Ρωσία πρέπει νά μείνει ἄγρυπνη καί νά φυλάει τά ἐδάφη της καί τήν κουλτούρα της· ἄς εἴμαστε περήφανοι πού ταχτήκαμε νά ζοῦμε στή Ρωσία, τήν ἐκλεκτή χώρα τοῦ Θεοῦ” (ἱστοσ. portal-credo.ru)! Τά λόγια αὐτά τοῦ Ρώσου ἀξιωματούχου προκαλοῦν θαυμασμό. Παρά τόν 70ετή πόλεμο κατά τῆς πίστεως ἐκ μέρους τῆς μαχητικῆς ἀθεΐας, ἔρχονται σήμερα Ρῶσοι πολιτικοί νά περηφανεύονται δημοσίως γιά τήν πίστη τους στό Θεό! “Μεγάλα τά τῆς πίστεως κατορθώματα”!

Σέ ἄλλη ἀνάγνωση, οἱ δηλώσεις αὐτές, ἐν τούτοις, ἀνασύρουν τόν παλιό προβληματισμό τῶν σχέσεων ἔθνους καί ᾿Εκκλησίας. Κατ᾿ ἀρχήν, ἡ σύζευξη τῶν ἐθνῶν μέ τήν ᾿Εκκλησία εἶναι σύμφωνη πρός τίς θεῖες προδιαγραφές, πού ἴσχυσαν γιά τό χτίσιμό Της. Τό Πανάγιο Πνεῦμα ἵδρυσε τήν ᾿Εκκλησία κατά τήν Πεντηκοστή, μέ σκοπό νά ζυμωθεῖ ἱεραποστολικά μέ τά ἔθνη. Νά γίνει “τοῖς πᾶσι τά πάντα, ἵνα πάντως τινάς σώσῃ” (πρβ. Α΄ Κορ. θ΄ 22). ῎Ετσι, ἡ ᾿Εκκλησία πορεύτηκε δυναμικά στούς λαούς, ὄχι, ὅμως, σάν εἰσβολέας, οὔτε σά δύναμη κατοχῆς. Δέν ἦταν στούς στόχους Της νά ἐγκαθιδρύσει μιά Pax Christiana. Πνέοντας σάν αὔρα λεπτή ἀναζωογόνησε τούς λαούς. Μίλησε τή γλῶσσα τοῦ πολιτισμοῦ τους καί υἱοθέτησε μέσα ἐκφράσεως γιά τήν εὐσέβεια καί τή λατρεία Της, συμβατά πρός τό κήρυγμά Της, πού ταίριαζαν συνάμα στήν ἰδιοσυγκρασία τους. ῎Εγινε ἡ ᾿Εκκλησία κάθε λαοῦ, ἀπό τίς ᾿Ινδίες καί τή μακρυνή Κίνα, μέχρι τίς ἐσχατιές τῶν Βρετανικῶν νησιῶν, καί ἀπό τήν Αἰθιοπία μέχρι τήν παγωμένη Σκανδιναβία.

Κάθε ἔθνος, τό ὁποῖο δέχτηκε τό Εὐαγγέλιο, καί τοῦ ὁποίου ἡ πολιτιστική ἀνέλιξη ἔχει σημαδευτεῖ ἔντονα ἀπό τό μήνυμα τῆς ᾿Εκκλησίας, εἶναι λογικό νά σεμνύνεται γιά τήν εὐλογία αὐτή τοῦ Θεοῦ. Νά νοιώθει σάν περιούσιος λαός. ῎Ετσι, οἱ παραπάνω δηλώσεις τοῦ εὐσεβοῦς Ρώσου ἀξιωματούχου, μέ ἀντικατάσταση τῆς λέξεως Ρωσία μέ τό ὄνομα ἄλλης χώρας, ὅπως, ῾Ελλάδα, Σερβία, Βουλγαρία, Ρουμανία, κτλ., θά μποροῦσαν νά ἔχουν βγεῖ ἀπό χείλη πολιτικῶν ἤ ἐκκλησιαστικῶν ἀρχόντων τῶν ἀντίστοιχων χωρῶν, π.χ. στή δική μας περίπτωση, τοῦ ᾿Αρχιεπισκόπου κ. Χριστόδουλου. ᾿Αλλά ἀκόμα καί στή Δύση εὐαισθητοποιημένοι πιστοί, οἱ ὁποῖοι ζώντας τά ἀδιέξοδα τοῦ δυτικοῦ Χριστιανισμοῦ στρέφονται μέ νοσταλγία πρός τήν ᾿Ορθοδοξία, ἔχουν ἀρχίσει νά Τήν ἀναζητοῦν ὄχι στήν ᾿Ανατολή, (τήν νοιώθουν ξένη πρός τή δική τους πολιτιστική παράδοση), ἀλλά στό μακρυνό παρελθόν τοῦ τόπου τους, στούς δικούς τους ἁγίους, μάρτυρες, ὁσίους, φωτιστές καί διδασκάλους τῶν πρώτων αἰώνων τῆς Χριστιανοσύνης, πρίν ἀπό τήν τραγική διαίρεσή Της. Καί σεμνύνονται γιά τήν εὐλογημένη σχέση, πού εἶχαν τότε οἱ λαοί τῆς Δύσεως μέ τό Θεό, γιά τήν ἀρχαία τους πνευματικότητα, ἡ θύμηση τῆς ὁποίας τούς πληγώνει ὑπαρξιακά περισσότερο ἀπ᾿ ὅ,τι τό μυστικιστικό μεγαλεῖο τοῦ Βυζαντίου.

῾Η ᾿Εκκλησία κατά τήν κενωτική Της πορεία στή γῆ, μπορεῖ νά διαφοροποιεῖται ἐξωτερικά ἀπό τόπο σέ τόπο, κρατᾶ, ὅμως, ἀπαραχάρακτο τό θεανθρώπινο πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ, ὡς κέντρο ἀναφορᾶς μοναδικό γνήσιας θεογνωσίας καί ἠθικῆς τελειότητας. Φανερώνεται σέ κάθε τόπο ὡς τό καθολικό μυστικό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ “τό πλήρωμα τοῦ τά πάντα ἐν πᾶσι πληρουμένου” (᾿Εφεσ. α΄ 23). ῾Ως ἡ ἁγία Πληρότητα, πού γεμίζει τά πάντα καί ἑνοποιεῖ τούς πάντες, ὅποιες χρονικές, τοπικές καί ἐθνικές διαφοροποιήσεις καί ἄν τούς χωρίζουν. ῾Η τραγωδία τῶν διχαστικῶν συγκρούσεων στήν ᾿Εκκλησία ἀρχίζει ἀπό τή στιγμή πού οἱ λαοί συσκιάζουν τόν θεῖο πυρῆνα τῆς ἑνότητας, τό πρόσωπο τοῦ Κυρίου, καί φέρνουν σέ πρῶτο πλάνο δευτερεύοντα θέματα, ὅπως, ἡ ἐθνική συνείδηση, τά ὅποια πολιτιστικά ἐπιτεύγματα, γιά τά ὁποῖα οἱ λαοί σεμνύνονται, οἱ ἐθνικοί τους ὁραματισμοί. ῞Οταν ἑδραιώνουν τήν ἑνότητα σέ θεσμοποιημένα διοικητικά σχήματα.

Μπορεῖ νά θεσπίζεται ἡ ᾿Εκκλησία ὡς σπουδαῖος παράγοντας πολιτισμοῦ, νά ἐξυμνεῖται ὡς στυλοβάτης τοῦ ἔθνους καί λίκνο τοῦ γένους, στήν πραγματικότητα, ὅμως, ὑποβαθμίζεται σέ ἕνα ἐθνικό σύμβολο, σέ θεραπαινίδα μιᾶς ἐθνικῆς ἰδεολογίας. Χάνει τήν καθολικότητά Της. ῾Ο δρόμος στή συνέχεια εἶναι ὀλισθηρός. ῾Η ᾿Εκκλησία ἀπό ἐθνοθρησκευτικό μόρφωμα γίνεται δικαιοδοσιακή σέκτα ἤ κρατική ὑπηρεσία, μετά, πεδίο κομματικῆς διαπάλης, γιά νά καταντήσει διαπλεκόμενος ἑταῖρος μέσα στά ἀσύστολα κέντρα τῆς διαφθορᾶς τῶν ἐξουσιῶν τοῦ κόσμου, ἐθνικῶν καί ὑπερεθνικῶν. ῾Ο Χριστός ἔχει ἤδη ἐκδιωχθεῖ. ᾿Ακριβέστερα, ἔχει συλληφθεῖ καί, μακροθυμῶν, ὁδηγεῖται ξανά καί ξανά στό δρόμο τοῦ Γολγοθᾶ. Οἱ συνοδοιπόροι Του καί συμμέτοχοι στό πάθος λίγοι, (ὁ Θεός ξέρει ποιοί καί πόσοι, “Θεόν γιγνώσκοντες καί Θεῷ γιγνωσκόμενοι”). ῾Η ᾿Εκκλησία, αἰχμάλωτη καί Αὐτή κατ᾿ οὐσίαν, στά χέρια ἱεροεξεταστικῶν διευθυντηρίων, πού Τήν διοικοῦν ἐρήμην, καί ἐνάντια πρός τή θέληση, καί τοῦ Χριστοῦ καί τοῦ λαοῦ.

῾Ο παλαιός ᾿Ισραήλ, ὅπως ὅλα τά ἔθνη, πού προέκυψαν, κατά θεία παραχώρηση, μετά τήν ὑπερφίαλη πυργοποιΐα τῆς Βαβέλ καί τή συνακόλουθη σύγχυση τῶν γλωσσῶν, εἶχε ἀναπτύξει ἔντονη ἐθνοκεντρική θρησκευτικότητα. ῾Ο Λόγος τοῦ Θεοῦ, ἐν τούτοις, στήν Παλαιά Διαθήκη, παράλληλα πρός τήν περιχαράκωση τῆς ἀλήθειας περί τοῦ Θεοῦ, τήν ὁποίαν ἀπεκάλυψε στό λαό αὐτό, ἔλαβε πρόνοια νά τόν προετοιμάσει γιά τό μυστήριο τῆς θείας οἰκονομίας καί τήν ὁλοκλήρωσή του κατά τήν Πεντηκοστή καί τήν ἐπανένωση τῶν λαῶν μέσα στήν 'Εκκλησία. Γράφει ὁ θεόπνευστος ῾Ησαΐας: “Εὐλογημένος ὁ λαός μου ὁ ἐν Αἰγύπτῳ καί ὁ ἐν ᾿Ασσυρίοις καί ἡ κληρονομία μου ᾿Ισραήλ” (ιθ΄ 25). Τό συνεσκιασμένο αὐτό χωρίο ὑπομνηματίζει εὔστοχα ὁ ἑρμηνευτής Γ. Γ. Ψαλτάκης: “(᾿Ασσύριοι, Αἰγύπτιοι καί ᾿Ισραηλῖται) θά ἐπικοινωνοῦν ὡς φίλοι. Θά ὑπάρξῃ ἐλευθεροκοινωνία τῶν λαῶν, κατάργησις τῶν συνόρων καί ἐλευθέρα διακίνησις ἀγαθῶν. ῾Η πρόρρησις αὐτή... εὑρίσκει πλήρη τήν ἀναφοράν της εἰς ἐποχήν τοῦ Μεσσίου, κατά τήν ὁποίαν... ὅλοι οἱ πιστεύσαντες ἐκ διαφόρων ἐθνῶν ἄνθρωποι ἡνώθησαν μεταξύ των καί ἔγιναν μέλη τοῦ ἰδίου μυστικοῦ θεανδρικοῦ σώματος, πού εἶναι ἡ ἁγία ᾿Εκκλησία... ῾Ο θεοδίδακτος Προφήτης, παρά τήν ἀγάπην του πρός τόν λαόν του, τούς συμπατριώτας του, ὑπερβαίνει τά στενά ὅρια τοῦ ᾿Ιουδαϊσμοῦ καί ὁμιλεῖ μέ ἐνθουσιασμόν δι᾿ εὐλογίαν τοῦ Θεοῦ εἰς ἄλλα ἔθνη!” (“῾Η Παλαιά Διαθήκη”, ᾿Εκδ. “῾Ο Σωτήρ”, τομ. ιστ΄ σελ. 166).

Καί ὁ νέος ᾿Ισραήλ, ὅμως, ἡ ᾿Εκκλησία, ὑποκύπτει στόν πειρασμό τοῦ παλαιοῦ. ᾿Επιστρέφει στήν ἐποχή τῆς Βαβέλ. Προτάσσει τό ἔθνος καί κομματιάζεται. ᾿Ακυρώνει τό ἔργο τῆς Πεντηκοστῆς, κατά τήν ὁποία ὁ ῞Υψιστος “τοῦ πυρός τάς γλώσσας διένειμεν, (καί) εἰς ἑνότητα πάντας ἐκάλεσεν” (Κοντάκιον ἑορτῆς). ῞Αγιες συνειδήσεις, ὅπως τοῦ μακαριστοῦ πατρός τῆς σύγχρονης Σερβίας ᾿Ιουστίνου Πόποβιτς, πονοῦν γιαυτό καί ἐξανίστανται. Γράφει ὁ πατήρ ᾿Ιουστῖνος: “῾Η ᾿Εκκλησία εἶναι ἀδιαίρετος, ὅπως καί τό πρόσωπον τοῦ Θεανθρώπου... ᾿Αποτελεῖ βασικόν λάθος νά διαιρῆται ὁ ἀδιαίρετος θεανθρώπινος ὀργανισμός τῆς ᾿Εκκλησίας εἰς τάς μικράς ἐθνικάς ὀργανώσεις. Εἰς τήν πορείαν των διά μέσου τῆς ἱστορίας πολλαί τοπικαί ᾿Εκκλησίαι περιωρίζοντο εἰς τόν ἐθνικισμόν, εἰς σκοπούς καί μεθόδους ἐθνικάς... ῾Η ᾿Εκκλησία προσηρμόζετο πρός τόν λαόν, ἐνῶ τό κανονικόν εἶναι τό ἀντίθετον: ὁ λαός νά προσαμόζεται πρός τήν ᾿Εκκλησίαν. Καί ἡ ἰδική μας ᾿Εκκλησία πολλάς φοράς ἔκανε αὐτό τό λάθος... Εἶναι πλέον καιρός, εἶναι ἡ δωδεκάτη ὥρα, νά παύσουν οἱ ἐκκλησιαστικοί μας ἀντιπρόσωποι νά εἶναι ἀποκλειστικά δοῦλοι τοῦ ἐθνικισμοῦ, καί νά γίνουν ἀρχιερεῖς καί ἱερεῖς τῆς Μιᾶς, ῾Αγίας, Καθολικῆς καί ᾿Αποστολικῆς ᾿Εκκλησίας...” (“῎Ανθρωπος καί Θεάνθρωπος”, ῎Εκδ. ᾿Αστήρ, 1969, σελ. 55-56).