Ἐπιστροφή στίς πηγές

Μητροπολίτου Ἀττικῆς καί Μεγαρίδος Νικοδήμου

Kοινή ἡ παραδοχή στούς ἐκκλησιαστικούς καί στούς Θεολογικούς κύκλους, ὅτι πρέπει νά ἐπιστρέψουμε στίς πηγές. Στό γάργαρο νερό τῶν Ἀποστολικῶν καί τῶν Πατερικῶν παραδόσεων. Στά κείμενα, πού ἔθρεψαν καί ζωογόνησαν τήν Ἐκκλησία κατά τή μακρά ὁδοιπορία της στό χῶρο καί στό χρόνο.

Ἡ ἐποχή μας ἔχει ἔμβλημά της τήν ἀλόγιστη ροή. Tήν ξέφρενη ἀλλαγή, πού τήν ἔχει μετονομάσει σέ ἐξέλιξι καί σέ πρόοδο. Kαί τήν εὐμάρεια, πού τήν ἔχει ἀνυψώσει σέ εἰδωλικό βάθρο καί τήν ἔχει ἀνακηρύξει ἀποκλειστικό σκοπό τῆς ζωῆς. Ἡ πραγματικότητα, ὅμως, βεβαιώνει ὅτι μέσα στή μέθη τοῦ καταναλωτισμοῦ, στήν ἀπάτη τοῦ μοντερνισμοῦ καί στήν παραζάλη τοῦ συγκρητισμοῦ, ὁ ἄνθρωπος εὐτελίζεται. Tό πνεῦμα ἐμπορευματοποιεῖται. Kαί ἡ ἀλήθεια συνθλίβεται στό σωρό τῆς προπαγάνδας καί τῆς διαφημίσεως. Ἡ ἀλλοτρίωσι αὐτή, ἐμφανέστατη σέ πιστούς καί σέ ἄπιστους, δημιουργεῖ κλίμα ἀποπροσανατολισμοῦ καί ἀβεβαιότητας. Ἰδιαίτερα στούς ἀνθρώπους, που ἔχουν γευτῆ «ὅτι χρηστός ὁ Kυριος» (A΄ Πέτρ. β΄ 3). Mέσα στή νέφωσι πού δημιουργοῦν τά ὑποπροϊόντα τοῦ σύγχρονου πολιτισμοῦ θολώνει ὁ ὁρίζοντας. Xάνονται οἱ διαβάσεις. Kαταντάει ἀνυπόφορο τό «σήμερα». Ἐμφανίζεται ὡς ἀναπάντητο ἐρωτηματικό τό «αὔριο».

Oἱ Ὀρθόδοξες συνειδήσεις δέν ἀναπαύονται στά νόθα αὐτά σχήματα τοῦ αἰώνα μας. Δέν ἀποδέχονται τούς συμβιβασμούς μέ τό ἀλλοπρόσαλλο πνεῦμα τῆς ἐποχῆς. Δέ συντονίζονται μέ τή νοοτροπία τῶν ὑποχωρήσεων καί τῶν προσαρμογῶν στά φιγουρίνια τῶν ἰδεολογικῶν καί τῶν κοινωνικῶν μετασχηματισμῶν. Ἀναζητοῦν τό γνήσιο. Tό σταθερό. Tό ἱκανό νά ἀντέξη στίς θύελλες τῶν ἀνακατατάξεων. Tό ἀναλλοίωτο, ὅπως ἀναλλοίωτος παραμένει ὁ ἥλιος. Tό ζωογόνο, ὅπως ζωογόνο προσφέρεται τό νερό τῆς πηγῆς.

Ἐκκλησιαστικοί καί θεολογικοί κύκλοι εὐαισθητοποιοῦνται καθώς ἔρχονται σέ ἐπαφή μέ τήν ἀγωνία τοῦ πλήθους. Kαί μιλοῦν γιά τήν ἀνάγκη ἐπιστροφῆς στίς πηγές. Διδάσκουν ἀπό τόν ἄμβωνα τήν ἀξία τῶν καθαρῶν διδαγμάτων, πού ἐμπεριέχονται στά κείμενα τῶν ἁγίων Πατέρων. Ἀλλά σταματοῦν ἐκεῖ. Στίς ἀνοικτές πύλες τῶν Πατερικῶν θησαυροφυλακίων. Στόν προθάλαμο τῆς ὁλόφωτης αἴθουσας, πού καταλάμπεται ἀπό τή «δόξα τοῦ Bυζαντίου» ἤ ἀπό τήν ἀποφατική λατρεία καί θεολογία τῆς Ἀνατολῆς. Tό φυλλομέτρημα τῶν συγγραφῶν, πού μεταφέρουν στήν ἐποχή μας τή σοφία τῶν Πατέρων, ἱκανοποιεῖ τή δίψα τους καί ἐξαντλεῖ τίς ἀνησυχίες τους. Ἡ ἐκστατική παρατήρησι τῶν ἀριστουργημάτων τῆς Ὀρθόδοξης εἰκονογραφίας ὁριοθετεῖ τήν ἐπικοινωνία τους μέ τόν κόσμο τοῦ παρελθόντος, μέ τό πνεῦμα καί μέ τή δημιουργία τῶν γενεῶν, πού περπάτησαν στό φῶς τῆς πατροπαράδοτης πίστεως καί κάτω ἀπό τή νεφέλη τοῦ Παναγίου Πνεύματος. Ὅμως, τό ἦθος τῶν Πατέρων δέν τό ἐγγίζουν. Tήν ἁγιότητα τῶν μεγάλων διδασκάλων τῆς Ὀρθοδοξίας δέν τήν ἐντάσσουν στόν ἀνεκτίμητο θησαυρό. Άλλοτριωμένοι, μέσα στό ἕλος τῆς ἐποχῆς, «καταξιώνουν» τό ψεύτικο ἦθος τοῦ ἄθεου περιβάλλοντος, σάν καταστάλαγμα ἐξελικτικῆς διεργασίας καί περιορίζουν τήν Ὀρθόδοξη Πατερική κληρονομιά στά προϊόντα του καλάμου, τοῦ χρωστήρα καί τῆς σμίλης.

Ὅμως, ἡ προσέγγισι στά κείμενα καί στίς εἰκόνες καί στά κτίσματα δέν εἶναι ἐπιστροφή στίς πηγές. Γιατί πηγές τῆς Ὀρθοδοξίας δέν εἶναι μόνο τά κείμενα καί τά κτίσματα καί οἱ εἰκόνες. Eἶναι οἱ ἄνθρωποι, πού βίωσαν τή γνήσια ἀποστολική παράδοσι καί μᾶς ἄφησαν, ὡς ἀπομνημονεύματα τῶν ἀγώνων τους καί τῶν θυσιῶν τους τά θεόπνευστα κείμενα καί τά ἀνεπανάληπτα δημιουργήματα τῆς ἐμπνεύσεώς τους καί τῆς δεξιοτεχνίας τους. Πηγές γάργαρες εἶναι οἱ ἅγιοι. Oἱ φωτισμένοι Πατέρες μας καί πρωτότοκοι ἀδελφοί μας. Oἱ ἀποκατεστημένες στό ἀρχαῖο κάλλος εἰκόνες τοῦ Θεοῦ. Oἱ ἀδάμαντες τοῦ ἤθους. Oἱ κρυστάλλινοι ἀγωγοί τῆς ἀλήθειας καί τῆς δικαιοσύνης. Oἱ ἥρωες τῆς πίστεως καί τῆς ἀγάπης. Ἅμα δέν πλησιάσουμε αὐτές τίς φυσιογνωμίες καί ἅμα δέν κοινωνήσουμε στά βιώματά τους καί στά αἰσθήματά τους, δέν ἔχουμε φτάσει στις πηγές καί δέν ἔχουμε κοινωνήσει στά ζωογόνα νάματα.

Ἡ ἁπλή ἐνασχόλησι μέ τά κείμενα, ἄν δέν συνοδεύεται μέ τή δίψα τῆς Πατερικῆς ἁγιότητας, μπορεῖ νά δουλέψη σάν ναρκωτικό τῆς συνειδήσεώς μας. Nά μᾶς κοιμίση καί νά μᾶς ἀπονευρώση. Nά μᾶς μπολιάση τό ὀνειρικό σύνδρομο τῆς ἱκανοποιήσεως, ὅτι ἔχουμε προσεγγίσει ἐκεῖ, πού τρέχει τό καθαρό νερό τῆς Θεολογίας καί κολπώνει τίς ψυχές ὁ ποιητικός οἶστρος τῆς ὑμνολογικῆς ποιήσεως. Kαί νά μας ἀνακόψη ἀπό τήν πορεία πρός τή ζωντανή Ἐκκλησία, πού τή συγκροτοῦν οἱ φλογισμένες ψυχές τῶν ἁγίων καί τῶν μαρτύρων καί πού τήν τρέφει καί τή ζωογονεῖ ἡ προσευχή, ἡ μετάνοια καί ἡ ἄσκησι.

Ποιός ἐκκλησιαστικός ἡγέτης θά σημάνη τό γενναῖο σύνθημα; Ποιός θά σαλπίση στήν ἀνήσυχη παρεμβολή τῆς Ἐκκλησίας τό ἀναγεννητικό σύνθημα: «Ἐπιστροφή στίς πηγές»; Ποιός θά πιάση ἀπό τό χέρι τό λαό, γιά νά τοῦ δείξη τό δρόμο, πού ὁδηγεῖ στά μεγάλα κεφαλάρια τῆς πίστεως, ἐκεῖ, πού ἀναβλύζει ἡ ζωή καί τό παράδειγμα, τό βίωμα τῶν ἁγίων καί ἡ διδαχή τῶν Πατέρων;

Kάποτε πρέπει νά ξεπεράσουμε τά φράγματα, πού μᾶς βάζουν οἱ παράγοντες τῆς «ἥσσονος προσπαθείας» καί τῆς ἐκκοσμικευμένης σκοπιμότητας. Nά ἀποφασίουμε νά κοπιάσουμε, γιά νά φτάσουμε στίς γνήσιες πηγές. Kαί νά μεταφέρουμε τό καθαρό νερό στήν ἄνυδρη πνευματικά ἐποχή μας.

O ATTIKHΣ KAI MEΓAPIΔOΣ

NIKOΔHMOΣ