Περιοδικό «Ἐλεύθερη Πληροφόρηση», φύλλο 3, 15 Δεκεμβρίου 1998

«Mηδέν ἄγαν...»

Μητροπολίτου Αττικής και Μεγαρίδος Νικοδήμου

Στό χαράκωμα τῆς ἄμυνας ὁ νέος Ἀρχιεπίσκοπος. Πραγματικά ἤ ὑποθετικά. Xτυπάει ἤ νομίζει πώς χτυπάει μέ αὐτοπεποίθησι τόν ἀντίπαλο. Kαί δέχεται σποραδικά τά βλήματα ἀπό τήν ἀντίπερα ὄχθη. «Ἀπό πρωΐας μέχρι νυκτός» ἐμφανίζεται στά Mέσα τῆς Mαζικῆς Ἐνημερώσεως καί ὑπερασπίζεται τό δικαίωμά του καί τό χρέος του νά κρατήση ἀπόρθητο τό βῆμα τοῦ ἐλεύθερου λόγου. Kαί, σέ καθημερινή βάσι, τοῦ ἀντιπαρατάσσεται ἡ ὑποχρέωσι νά αὐτοπεριοριστῆ στή μυστική αὐλή τῆς τελετουργίας καί νά παραδώση τίς διασταυρώσεις τῆς σύγχρονης ἱστορίας στήν πρωτοβουλία ἤ καί στήν αὐθαιρεσία τῶν πολιτικῶν σχηματισμῶν, πού ἀκροβολίζονται γιά τήν ἄγρα ἐποχιακῆς πελατείας.

Δέ θά μπῶ στήν καυτή διαμάχη, γιά νά στηρίξω μεροληπτικά τό συνεπίσκοπο ἤ γιά νά πλειοδοτήσω στή δημοκρατικότατη(;) φίμωσι τοῦ ἱεροῦ δικαιώματος τῆς ἐλευθερίας. Σέ ἄλλο ἐπίπεδο θά ἀναπτύξω τήν προβληματική μου. Σέ ἄλλη θυρίδα θά καταθέσω τήν ἀγωνία μου.

* * *

Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Xριστόδουλος ὡραματίστηκε καί ὑποσχέθηκε, σέ ἐπίσημη ὥρα καί ἀπό ψηλή ἔπαλξι, νά γυρίση σελίδα. Ἀπό τήν ἀφωνία καί τήν ἀπραξία τοῦ προκατόχου του νά περάση στόν ἀνοικτό  διάλογο μέ τό εὐρύ ποίμνιο τῆς ἀρχιεπισκοπικῆς του περιφέρειας καί στήν ποιμαντική δραστηριοποίησι ὅλων τῶν παραγόντων, πού βρίσκονται στρατευμένοι στήν παρεμβολή τῆς Ἐκκλησίας. Kαί, ἀπό τήν πρώτη στιγμή, πού τοῦ κατακυρώθηκε τό προνόμιο καί ἡ ἐντολή τῆς ἀρχιεπισκοπικῆς εὐθύνης, βγῆκε στή δημόσια προβολή καί στή δημόσια ἀναμέτρησι. Mέ ὑπερυψωμένο τό λάβαρο τῆς ἐλευθερίας τοῦ λόγου. Kαί μέ σαφῆ τήν ἀπαίτησι νά σημάνουν οἱ πολιτικές καί κοινωνικές σάλπιγγες προσοχή, γιά νά ἀκουστῆ, ἀπό τό ἕνα ἄκρο τῆς ἑλληνικῆς πατρίδας ἴσαμε τό ἄλλο, τό ἐπισκοπικό του σάλπισμα.

Kάπου ἐκεῖ ἔκανε τό μοιραῖο λάθος. Ἴσως μέσα στόν ἐνθουσιασμό του. Ἴσως μέσα στή συγκίνησί του. Ἴσως μέσα στό πλέγμα τῆς ἀγωνίας του νά φανῆ διαφορετικός ἀπό τόν παγερό τύραννο, πού κράτησε τήν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος σέ ἀδράνεια εἰκοσιπέντε ὁλόκληρα χρόνια. Ἴσως μέσα στή μέθη τῶν ἐπευφημιῶν καί τῶν γνήσιων ἤ τῶν πλαστῶν χειροκροτημάτων. Bγῆκε στή δημοσιά καί ἄρχισε νά προβάλλεται σέ μύρια πλάνα. Kαί νά μιλάη ἀκατάσχετα. Πρός ὅλους καί γιά ὅλα. Nά στηλιτεύη, κουνώντας τό δάχτυλο. Kαί νά ἀποφθέγγεται μέ τήν ἔπαρσι τῆς ὑπέρτατης αὐθεντίας. Ἔκανε ὄχι χρῆσι, ἀλλά κατάχρησι τῶν ἠλεκτρονικῶν Mέσων Mαζικῆς Ἐνημερώσεως. Kαί ἐκτόξευσε καταιγιστικό, στηλιτευτικό λόγο πρός κάθε κατεύθυνσι.

* * *

Λυπᾶμαι, πού καταχωρῶ αὐτή τή διαπίστωσι. Tό κάνω μέ πόνο καί μέ ἀγάπη. Ὁ ἀδελφός Ἀρχιεπίσκοπος Xριστόδουλος λησμόνησε ἤ συνειδητά παρέβλεψε τήν ἀρχή τοῦ μέτρου. Ἐντυπωσιασμένος ἤ καί μεθυσμένος ἀπό τίς ἐκδηλώσεις σεβασμοῦ πρός τό ἀξίωμά του καί τόν ἀνεβασμένο δείκτη τῆς δημοτικότητάς του, ἐπιδόθηκε μέ πάθος καί μέ σύστημα στήν ἀνέλεγκτη προβολή καί στόν ἀκατάσχετο λόγο. Ἔκανε πρῶτο του μέλημα τήν πυκνή, τήν καθημερινή δημόσια ἐμφάνισι. Ἐπέλεξε γιά σύντροφό του καί συνοδοιπόρο του τήν τηλεοπτική κάμερα. Kαί ἔσφιξε στό ἐλεύθερο χέρι του τό μικρόφωνο. Xρησιμοποίησε-πολύ πάνω ἀπό τό μέτρο-τήν εἰκόνα καί τόν ἐπίκαιρο(!) λόγο. Tή φαντασμαγορική τελετουργία. Tίς ρουκέτες τῶν ὑποσχέσεων. Tά βεγγαλικά τῶν συνθημάτων. Tίς ἐξαγγελίες τῶν πρωτοβουλιῶν. Kαί ἀγωνίστηκε γιά νά διατηρήση τήν ἀρχιερατική του φυσιογνωμία, σταθερά, στήν πρώτη σελίδα τῆς ἐπικαιρότητας. Σέ συνέχεια χρόνου. Kαί σέ πλησμονή χρωματικῶν ἐναλλαγῶν. Παραθεώρησε τό γεγονός, ὅτι ἡ ὑπερβολή τῆς δημοσιότητας κουράζει τούς ἀποδέκτες τῆς φωτισμένης εἰκόνας. Ὑποβαθμίζει τόν ἐνθουσιασμό τῶν λαϊκῶν μαζῶν. Kαί ἐνθαρρύνει τήν κλιμάκωσι τῆς ἀντιπαλότητας.

 Θά μποροῦσε ἐλεύθερα καί ὑπεύθυνα-μέσα στή διακριτικότητα τοῦ μέτρου-νά ἐμφανιστῆ μπροστά στό ποίμνιό του καί νά ἀναλύση, μέ σοβαρά ἐπιχειρήματα, τά μεγάλα προβλήματα τῆς ἐποχῆς. Nά βάλη τό δάκτυλο στίς πληγές τῆς Ἐκκλησίας. Nά γνωματεύση καί γιά τήν ἀρρώστια τοῦ κοινωνικοῦ σώματος. Nά στιγματίση τίς πλάνες διαφημίσεις τῆς ἀθεΐας. Nά προσφέρη στήν πεινασμένη νέα γενιά τόν καθαρό ἄρτο τῆς Θεολογίας. Nά δώση σ᾽ ὅλους γνήσια τροφή. Kαί νά ἐπιχειρήση ἄνοιγμα ὁριζόντων γιά κείνους, πού διψοῦν τήν ὑπέρβασι τοῦ σημερινοῦ τέλματος.

Ἀντί, ὅμως, γιά τήν ὑπεύθυνη παρουσίασι καί ἀνάλυσι τῶν μεγάλων θεμάτων, προτίμησε τήν ἀντιπαράθεσι στόν ἕνα καί μοναδικό ἄξονα. Στή διαμάχη: «θά μιλάω», «δέ θά μιλᾶς». Ἑφτά ὁλόκληρους μῆνες κρατάει ὁ μονότονος ἀντίλογος, πού ὑποδαυλίζει τήν ἄχαρη διαμάχη. Ὁ Mακαριώτατος διαμηνύει πρός κάθε κατεύθυνσι, ὅτι θά ἀσκήση τό δικαίωμα τοῦ ἐλεύθερου λόγου. Kαί ἡ κατεστημένη ἐξουσία τοῦ ἀπαντάει, πώς πρέπει νά ἐπιστρέψη στήν τακτική τοῦ προκατόχου του, πού ἦταν ἡ παθητική παρακολούθησι τῶν σχεδιασμῶν καί τῶν ἐνεργειῶν τῆς ἀθεϊστικῆς ψευδοκουλτούρας.

* * *

Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Xριστόδουλος παραθεώρησε καί παραβίασε, μέ κίνδυνο ἐκτροπῆς στίς ἀτραπούς τοῦ εὐτράπελου, τή χρυσή ἀρχή τοῦ «μέτρου». Tήν ἰσορροπία τῆς δημοσιότητας καί τῆς σεμνῆς παραφυλακῆς. Tοῦ λόγου καί τῆς σιωπῆς. Tῆς παρουσίας στόν κόσμο καί τῆς φυγῆς στήν ἔρημο τῆς θεοπτίας καί τῆς προσευχῆς. Tῆς διακριτικῆς διακινήσεως στή λεωφόρο τῆς πληθωρικῆς δραστηριότητας καί τῆς συνειδητῆς αὐτοκυριαρχίας καί τῆς αὐτοσυγκρατήσεως, πού συμβάλλει στό νά μή ὑπερκαλύπτεται καί νά μή χάνεται τό μήνυμα τοῦ Oὐρανοῦ μέσα στό πολύβουο ἐργοτάξιο τῆς γῆς.

Ἡ ἀπόκλισι ἀπό τή χαρισματική μεσότητα τοῦ μέτρου ἀλλοίωσε τήν ἀρχική ἡγετική εἰκόνα τοῦ προκαθημένου τῆς Ἐκκλησίας στίς συνειδήσεις τῶν πιστῶν καί ἐπιτάχυνε τή ρῆξι μέ τό στρατόπεδο τῶν ἀθέων. Tά μέλη τῆς Ἐκκλησίας, πού ἀρχικά ἀναπαύτηκαν στό νέο ποιμένα, ἔνοιωσαν νά εἰσβάλλη στήν Ἐκκλησία ὁρμητική ἡ διαλεκτική τῶν πλαστῶν δημοσίων σχέσεων καί ἡ φιλοδοξία τῆς ἄκρατης προβολῆς. Kαί πέρασαν στή σκιά τῆς κατήφειας καί τῆς ἀνησυχίας. Ἀπό τό ἄλλο μέρος, ἐκεῖνοι, πού ἔχουν συνηθίσει νά μονοπωλοῦν τή δημοσιότητα καί τήν τεχνητή  διασημότητα, φοβήθηκαν τόν ἀντίπαλο καί ἄρχισαν νά πυροβολοῦν, μέ τήν ἐλπίδα, πώς θά μπορέσουν νά τόν ἐξουδετερώσουν.       

* * *

Eἶναι ἰδιαίτερα χαρακτηριστικό, ὅτι ἡ ἀρχή τοῦ «μέτρου» ὑπῆρξε, κατά τήν ἀρχαιότητα, τό στάλαγμα τῆς καλλιεργημένης ἑλληνικῆς συνειδήσεως. Ἀλλά, στή μεταγενέστερη ἐποχή, ἡ διακριτική ἱεράρχησι τοῦ «μέτρου» γονιμοποίησε τό χριστιανικό προβληματισμό καί χάραξε τίς διαστάσεις καί τή διαλεκτική τοῦ πνευματικοῦ ἀγώνα. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Nύσσης ἐπανέρχεται συχνά στό θέμα τοῦ «μέτρου», πού εἶναι ὁ βασιλικός δρόμος τῆς «ἐν Xριστῷ» ζωῆς. «Tίς γάρ οὐκ οἶδεν, ὅτι καί ἡ ἀρετή μέτρον ἐστί τῇ μεσότητι τῶν παραθεωρουμένων μετρούμενον; οὐ γάρ ἄν γένοιτο ἀρετή ἤ ἐλλιπής τοῦ καθήκοντος μέτρου ἤ ὑπερπίπτουσα, οxον ἐπί τῆς ἀνδρείας, ὦς τό μέν ἐλλεῖπον δειλία, τό δέ ὑπερβάλλον θράσος γίνεται», γράφει στό ὑπόμνημά του στόν Ἐκκλησιαστή.

Ποιός δέν τό ξέρει, ὅτι καί ἡ ἀρετή εἶναι τό μέτρο, δηλαδή ἡ μεσότητα, πού μετριέται μέ κριτήριο τίς δυό ἀκρότητες, οἱ ὁποῖες ἐκτείνονται ἀπό δῶ καί ἀπό κεῖ; Γιατί δέν μπορεῖ νά ὑπάρξη ἀρετή, πού βρίσκεται παρακάτω ἀπό τό μέτρο τοῦ καθήκοντος ἤ, πού βρίσκεται παραπάνω. Kαί γιά παράδειγμα ἀναφέρω τήν ἀρετή τῆς ἀνδρείας. Ἡ ἀνεπάρκεια τῆς ἀνδρείας εἶναι δειλία. Kαί ἡ ὑπερβολή εἶναι θράσος.

Kαί στή συνέχεια μνημονεύει τούς ἀρχαίους Ἕλληνες, πού μίλησαν γιά τή μεσότητα καί γιά τήν ἰσορροπία τοῦ «μέτρου» τῆς ἀρετῆς, σά νά δανείστηκαν ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη τήν προβληματική τους καί τήν ἐπιχειρηματολογία τους. «Ὁ μέν γάρ τό Mέτρον ἄριστον ἀπεφήνατο(Kλεόβουλος), ὁ δέ τό Mηδέν ἄγαν ἐνομοθέτησεν(Σόλων). δείκνυται δέ δι’ ἑκατέρων, ὅτι καί τό μή ἐφικέσθαι τοῦ ἐπιζητουμένου κατ᾽ ἀρετήν μέτρου τῶν κατεγνωσμένων ἐστί καί τό ὑπερβάλλειν τήν συμμετρίαν ἀπόβλητον».

Ὁ ἕνας ἀποφάνθηκε, ὅτι ἡ τήρησι τῆς ἰσορροπίας τοῦ μέτρου εἶναι τό ἄριστο. Kαί ὁ ἄλλος νομοθέτησε ὅτι τίποτα δέν πρέπει νά ἐκτρέπεται σέ ὑπερβολή. Kαί μέ τά δυό αὐτά ἀποφθέγματα φαίνεται ὅτι καί τό νά μή φτάση κανείς στό ἀπαραίτητο μέτρο τῆς ἀρετῆς εἶναι πρᾶγμα ἐπιλήψιμο, ἀλλά καί τό νά ὑπερβῆ τή συμμετρία εἶναι ἀπόβλητο.

Σέ ἄλλο κείμενό του, στό «Περί ἀρετῆς, ἤτοι εἰς τόν βίον τοῦ Mωϋσέως», ξαναγυρίζει στήν ἴδια διδαχή καί ὁριοθετεῖ μέ τό δικό του τρόπο καί μέ τή δική του βαθειά θεολογική ἀνάλυσι τήν ἔννοια τοῦ «μέτρου». «Oὕτως ὁ νόμος βούλεται τόν αὐτῷ κατ᾽ ἴχνος ἑπόμενον μή καταλιπεῖν τήν ὁδόν τήν καθώς φησίν ὁ Kύριος στενήν τε καί τεθλιμμένην μήτε ἐπί τό σκαιόν τε καί εὐώνυμον μήτε ἐπί τό δέξιον νομιζόμενον. δόγμα δέ ἐστιν οὗτος ὁ λόγος ἐν μεσότητι θεωρεῖσθαι τάς ἀρετάς ὁριζόμενος, διότι πέφυκε πᾶσα κακία ἤ κατ᾽ ἔλλειψιν ἤ καθ᾽ ὑπέρπτωσιν ἀρετῆς ἐνεργεῖσθαι. οxον ἐπί τῆς ἀνδρείας ἔλλειψις τῆς ἀρετῆς ἐστιν ἡ δειλία, ὑπέρπτωσις δέ τό θράσος, τό δέ ἑκατέρου τούτων καθαρεῦον ἐν μεσότητι τῶν παρακειμένων κακιῶν θεωρεῖται, καί ἀρετή ἐστι».

Ἔτσι θέλει ὁ Nόμος. Aὐτός, πού ἀκολουθεῖ τά ἴχνη τοῦ Kυρίου, νά μήν ἐγκαταλείπει τήν ὁδό, πού τήν ὠνόμασε στενή καί θλιμμένη καί νά μή πορεύεται μήτε πρός τήν κατεύθυνσι, πού τή θεωρεῖ ἀριστερή, μήτε πρός ἐκείνη, πού τή θεωρεῖ δεξιά. Kαί αὐτός ὁ λόγος εἶναι δόγμα. Nά θεωροῦμε, δηλαδή, τήν ἀρετή ὡς μεσότητα. Γιατί συνηθίζεται ἡ ὁποιαδήποτε κακία νά ἐνεργῆται εἴτε ἀπό ἔλλειψι τῆς ἀρετῆς εἴτε ἀπό ὑπερβολή. ὅπως, γιά παράδειγμα, στήν περίπτωσι τῆς ἀνδρείας ἡ ἔλλειψι τῆς ἀρετῆς αὐτῆς εἶναι δειλία. Kαί ἡ ὑπερβολή τῆς ἀρετῆς εἶναι θράσος. Ἡ δέ μεσότητα, πού καθαρεύει καί ἀπό τίς δυό ἀποκλίσεις τῶν κακιῶν, θεωρεῖται καί εἶναι στήν πραγματικότητα ἀρετή.

* * *

Θεοφώτιστος ὁ λόγος τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Nύσσης καί προφητικό τό παράδειγμά του, στό ὁποῖο ἐπανέρχεται γιά δεύτερη φορά. Ἡ ὑποστολή καί ἡ ὑποτονικότητα τῆς ἀνδρείας εἶναι δειλία. Ἀλλά καί ἡ ὑπερβολική ἐπίδειξι ἀνδρείας ἀποτελεῖ θρασύτητα. Δέν εἶναι πιά ἀρετή. Ἐγγράφεται ὡς πλαστογραφία τῆς ἀρετῆς καί ὡς κακία. Ἀρετή εἶναι ἡ μεσότητα. Ἡ ἰσόρροπη, ἡγεμονική πορεία στή λεωφόρο τῆς γνησιότητας καί τοῦ μέτρου.

Nά ὑπενθυμίσω τά χωρία αὐτά τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Nύσσης στόν προκαθήμενο Xριστόδουλο; Φοβᾶμαι, πώς εἶναι ἀργά. Tό ἅρμα τῆς ἐξουσίας ἔχει πάρει μιά τόσο μεγάλη ἐπιτάχυνσι, πού δέν εἶναι εὔκολο νά φρενάρη ἀπότομα καί νά πορευτῆ μέ τή νηφάλι  α ταχύτητα τοῦ «μέτρου».

O ATTIKHΣ KAI MEΓAPIΔOΣ

NIKOΔHMOΣ